De burger moet aan de bak

Nu NSC in de peilingen geen rol meer speelt, is het goed om te zien of andere partijen nog iets willen doen aan ‘beter bestuur’. Veel verder dan betere ondersteuning van Tweede Kamerleden komen partijen niet, al wordt het lobbyregister soms geopperd. Wel zien we radicale ideeën, zoals afschaffing van de Raad van State of de Eerste Kamer. Het verbieden van politieke partijen met één lid, zoals de PVV, lijkt op een meerderheid af te stevenen. Verder is het de burger die aan de bak moet: een bindend correctief referendum, meer lokale referenda, burgerberaden en (soms) het kiezen van bestuurders.

PVV

Anders dan in zijn eigen partij, waarvan hij het enige lid is, wil Geert Wilders wel voor Nederland ‘échte directe democratie’. ‘Geen onzinnige, nietszeggende burgerberaden. Wij steunen de nu in het parlement voorliggende Grondwetswijziging voor een bindend correctief referendum.’ Ook wil Wilders zoveel mogelijk inspraak via laagdrempelige landelijke én lokale referenda. Hij is voor direct gekozen burgemeesters en afschaffing van de Eerste Kamer en de Algemene Bestuursdienst. De Raad van State moet van hem worden ontdaan van politieke benoemingen. Verder moet het salaris voor bewindslieden, Kamerleden en Europarlementariërs met een kwart omlaag en de wachtgeldregeling voor politici worden afgeschaft. Ook de koning blijft niet buiten schot bij Wilders: de bijdrage aan het Koningshuis moet met een kwart omlaag en het wordt belastingplichtig. Verder moet alles wat bij de overheid verwijst naar de islam worden verbannen. Overheidsinformatie mag niet in het Arabisch of andere niet-westerse talen.

GroenLinks-PvdA

Het correctief referendum is voor GroenLinks-PvdA de manier om burgers invloed te laten uitoefenen op landelijk beleid. Op termijn wil de partij een parlementaire republiek. Dan komt de koning helemaal niet meer in het spel voor. De Tweede Kamer wordt uitgebreid naar 250 zetels en de leden krijgen meer inhoudelijke ondersteuning. ‘Het lokale bestuur wordt versterkt, zodat ze hun cruciale taak beter kunnen vervullen.’ De partij wil daarnaast een verbod op politieke dubbelfuncties, zoals tegelijk raadslid, Statenlid én Tweede Kamerlid zijn, omdat dit belangenverstrengeling in de hand zou werken. Het lokaal, regionaal en waterschapsbestuur krijgt extra financiële ondersteuning en een hogere vergoeding. Ook krijgen lokale politici recht op pensioenopbouw. Waterschappen gaan naar volledige democratisering toe: alle zetels worden voortaan via verkiezingen door burgers gekozen. ‘De gemeenteraad blijft aan zet bij het kiezen van de burgemeester.’ Tot slot wil de partij de kiesgerechtigde leeftijd verlagen naar 16 jaar en Nederlanders op Aruba, Curaçao en Sint-Maarten stemrecht geven voor de Tweede Kamer en invloed op de samenstelling van de Eerste Kamer.

D66

De Eerste Kamer en de politieke functies van de koning worden door D66 afgeschaft en leden van het Koninklijk Huis moeten ook belasting gaan betalen. Het stemrecht wordt uitgebreid naar zestien- en zeventienjarigen. Nederlanders in het buitenland moeten gemakkelijker kunnen stemmen en de drempel voor inwoners van Curaçao, Aruba en Sint-Maarten om te stemmen bij de Europese verkiezingen moet ook worden verlaagd. Verder moet het correctief bindend referendum ‘in bijzondere gevallen’ wetgeving kunnen stoppen. ‘Dat maken we ook mogelijk bij waterschappen en in de lokale en provinciale politiek.’ Via burgerfora, op basis van (gewogen) loting, moeten mensen vaker zelf aan het woord worden gelaten over grote thema’s. De partij van lijsttrekker Jetten wil het aantal Kamerleden uitbreiden naar minimaal 260 leden en meer ondersteuning voor hen regelen. ‘Daarbij voeren we een kiesdrempel in, om verdere versplintering te voorkomen.’ Opvallend is dat D66 in de wet wil vastleggen dat politieke partijen zelf democratisch moeten zijn. Dat zou bijvoorbeeld betekenen dat een ‘partij’ als de PVV onder die wet niet zou kunnen bestaan in de huidige opzet. D66 wil het kiesstelsel hervormen door de voorkeursdrempel af te schaffen en mensen te laten kiezen tussen een partijstem en een personenstem. Tot slot moeten de waterschappen af van de ‘geborgde zetels’ en gewoon gekozen worden en moet er duaal bestuur komen.

CDA

Het eerste punt onder het kopje ‘actieve democratie’ is in het verkiezingsprogramma van het CDA: stevig handhaven op het bedreigen, intimideren of hinderen van publieke ambtsdragers. Dat wordt gevolgd door het ‘bevorderen van de doorstroom van vrouwen naar topfuncties in de politiek, overheid en het bedrijfsleven’. Daarna kondigt de partij van Bontenbal een nieuwe wet op politieke partijen aan, waarin interne partijdemocratie een eis wordt. Het CDA wil ook dat de zittingsduur van de Eerste Kamer naar zes jaar gaat en, een beetje naar het Amerikaanse Senaatsmodel, dat om de drie jaar 37 en 38 leden worden gekozen om zo meer een ‘kamer van bezinning’ te worden. De partij wil een motiequotum en onderzoeken of een verhoogde kiesdrempel kan bijdragen aan de weerbaarheid van de democratie. Om raadsleden meer tijd te geven voor het raadswerk wil de partij verlofregelingen voor volksvertegenwoordigers herzien en dat er afspraken komen in cao’s over de ruimte die werkgevers geven voor politiek verlof, ‘zodat het ambt beter is te combineren met werk’. Ondersteuning van gemeenteraden wordt versterkt en de inzet van commissieleden wettelijk geborgd.

VVD

Keuzes en belangenafwegingen voor Nederland moeten zoveel mogelijk door de gekozen Tweede Kamer worden gemaakt en niet door de rechter, vindt de VVD. Daarom moet het parlement zichzelf ‘serieuzer’ nemen en burgers eerder betrekken bij beleid. De partij stemt tegen moties die geen overduidelijke meerwaarde hebben. Er moet betere ondersteuning voor Tweede Kamerleden komen en verlofregelingen moeten worden gemoderniseerd. De partij van Yesilgöz wil ook stemmen vanuit het buitenland eenvoudiger maken en een kiesdrempel van 2 procent introduceren. De partij is tegen inspraak van burgers via referenda. Wat niet in het programma staat, maar waarin Yesilgöz nu ‘wel meerwaarde’ ziet, is het wetsvoorstel om partijen met maar één lid te verbieden. Verder wil de VVD het decentrale bestuur meer bestedingsvrijheid geven en minder specifieke uitkeringen. De partij is ook tegen de gekozen burgemeester of commissaris van de koning. Daarnaast moeten naast Aruba, ook Curaçao en Sint-Maarten kunnen verklaren dat ze onafhankelijk willen worden. ‘Ook Bonaire, Sint-Eustatius en Saba kunnen aangeven onafhankelijk te willen worden.’

JA21

De partij van Joost Eerdmans kan de zetels oppakken die Wilders laat vallen en de partij wil dat doen door ‘invloed terug te geven aan de Nederlandse burger’. Burgers moeten meer zeggenschap krijgen over grensbeleid, de totstandkoming van nieuwe wetten en omgang met (belasting)geld. ‘Nederlanders zijn vrij om hun eigen regels te bepalen en hun eigen keuzes te maken.’ Iets concreter betekent dit: meer referenda, minder EU, meer economische vrijheid en meer invloed op het grensbeleid. De partij wil dat de eerder genoemde ‘minister voor Overheidsefficiëntie en Autonomie’ erop gaat toezien dat het subsidiariteitsbeginsel (een hogere overheid neemt alleen taken op zich als een lagere overheid daartoe niet in staat is) zoveel mogelijk wordt nageleefd. Ook moet deze zorgen voor de ‘snelst mogelijke invoering van het correctief bindend referendum’. Die moeten gaan over asiel, bevolkingsgroei en het omgaan met natuur. JA21 wil eveneens meer focus op decentralisatie, gekozen burgemeesters en een Nationaal Programma Democratisering en Regio.

Forum voor Democratie

We kennen Thierry Baudet nog uit de tijd dat hij hoogdravend de uil van Minerva bezong. Daarna volgden vreemde wendingen en nu heeft hij het lijsttrekkersstokje overgedragen aan het 28-jarige Kamerlid Lidewij de Vos. Niet dat er veel is veranderd. Eén hoofdstuk in het verkiezingsprogramma heet: Democratie en Kartelbestrijding. We moeten naar bindende referenda naar Zwitsers model. ‘Burgemeesters en andere bestuurders worden niet langer benoemd door een kleine kring, maar rechtstreeks gekozen.’ Internationale verdragen mogen de prullenbak in en wetten toetsen aan ‘vage begrippen’ als algemeen belang moet stoppen. De Algemene Bestuursdienst wordt afgeschaft. Topambtenaren moeten na een kabinetswissel opnieuw solliciteren. En burgers zouden falende burgemeesters en cdk’s via een referendum moeten kunnen ontslaan. Met ‘ondemocratische bestuurslagen, zoals veiligheidsregio’s’, moet ook worden gestopt. Ook de afdeling advisering van de Raad van State moet worden opgedoekt. De ‘menselijke maat’ moet centraal staan in het openbaar bestuur: een gemeentelijke fusie kan alleen na een referendum. Gemeenten moeten de vrijheid krijgen eigen beleid te voeren, ook op belastingen, ‘zodat lokaal maatwerk mogelijk wordt en zij onderling gaan concurreren op de vestiging van bedrijven en gezinnen.’

SP

Er komt een bindend correctief referendum op nationaal, provinciaal en lokaal niveau, bepleit de Socialistische Partij van Jimmy Dijk. Participatie en zeggenschap moeten plaatsvinden vóórdat het besluit genomen is door de politiek. ‘Met nieuwe vormen van zeggenschap en directe democratische participatie gaan we ervoor zorgen dat mensen gehoord worden en invloed hebben op de keuzes die we maken in Nederland, in je provincie, in je gemeente of je buurt.’ Gemeenten staan het dichtst bij de mensen, dus moeten die goed georganiseerd zijn en genoeg geld krijgen om hun inwoners te helpen en te kunnen investeren in toegankelijke voorzieningen voor hen. De partij wil een eind aan de wachtgeldregeling voor ministers, burgemeesters en wethouders. Ook moet Nederland zo snel mogelijk een republiek worden. Tot die tijd betalen leden van het Koninklijk Huis zelf hun privékosten en hun salaris mag niet hoger zijn dan dat van de premier. ‘En ze gaan netjes belasting betalen over hun inkomen, erfenis en vermogen.’

Partij voor de Dieren

Pas de Wet gemeenschappelijke regelingen aan om het amendements- en budgetrecht van volksvertegenwoordigers beter te waarborgen, vindt de PvdD. Ook de Wet op de veiligheidsregio’s wil de partij herzien, ‘zodat gemeenteraden hun controlerende taak beter kunnen uitvoeren’. De partij van Esther Ouwehand wil burgerparticipatie een structurele plaats geven in besluitvorming’. En dan worden zij voor het eerst genoemd: ‘Kinderen hebben recht op een stem in beleid dat hen raakt. We borgen structurele en betekenisvolle jeugdparticipatie op lokaal, regionaal en landelijk niveau.’ Kinderen van 16 jaar mogen stemmen. Burgerinitiatieven moeten eenvoudiger worden en het raadgevend referendum wordt heringevoerd. Per geval wordt bekeken welke vorm het meest geschikt is: een burgerberaad, internetconsultatie of een meerkeuze referendum (preferendum). ‘Het terugbrengen van complexe vraagstukken tot een simpele voor/tegen-keuze maakt referenda kwetsbaar voor ophitspolitiek.’ De partij wil een correctief bindend referendum bij ‘verstrekkende besluiten’. De Tweede Kamer moet beter ondersteund worden en het aantal zetels omhoog. Ook krijgen waterschappen een democratische zetelverdeling en investeert de partij in minder verloop onder lokale politici en in diverse, kwalitatieve besturen. Tot slot gaat de koning belasting betalen.

BBB

Bij de BoerBurgerBeweging geloven ze in ‘noaberschap’ en ‘mienskip’ en dus streeft de beweging naar een overheid die dichtbij bestuurt. De overheid moet actief op zoek naar ‘aanvullende vormen van burgerparticipatie’. Geef mensen zeggenschap over hun eigen omgeving, stelt de partij, en betrek ze vanaf het begin bij plannen. Als beleid gaat over ouderen en jongeren, moet je hun inbreng serieus nemen. En dat niet alleen: Den Haag moet naar de regio. Houd commissievergaderingen over regio-gerelateerde onderwerpen ook eens in die regio. Kijk voor nieuwe vestigingen van rijksdiensten buiten de Randstad. De BBB wil de koning opnieuw een rol geven bij de kabinetsformatie. ‘Zijn onafhankelijke rol als onpartijdig staatshoofd past daar uitstekend bij.’