Partijprogramma's: geen ‘quick fixes’ voor hoofdpijndossiers

Politieke wonderen bestaan niet. Daarom mag geen enkele kiezer verwachten dat een nieuw kabinet als bij toverslag de bestaande hoofdpijndossiers kan doen verdwijnen. De stikstofproblematiek, de netcongestie en de lastige energietransitie blijven nog bij ons. Wie de verkiezingsprogramma’s leest, ziet dat geen enkele partij tot een oplossing of inzicht komt waaraan niet nu al wordt gewerkt.

1) De stikstofcrisis

Neem de stikstofcrisis. Ondanks de felle kritiek die demissionair BBB-landbouwminister Femke Wiersma te verduren krijgt, willen partijen als VVD, CDA, D66, JA21, ChristenUnie met grosso modo hetzelfde beleid door. Dit geldt vanzelfsprekend ook voor BBB, maar tot op bepaalde hoogte eveneens voor GroenLinks-PvdA.

Wiersma verruilde, met brede Kamersteun, het depositiebeleid van haar voorgangster voor emissiebeleid. Met doelsturing in plaats van middelsturing, en emissieplafonds per boerenbedrijf. Het lastige is dat dit zo traag gaat: volgend jaar komt het landbouwministerie met de individuele emissieplafonds naar buiten, daarna moeten de handhavingsorganisaties opschalen en pas vanaf 2035 worden niet-presterende boeren gestraft. Toch zijn veel partijen het met deze lijn wel eens.

Stikstofbanken

GroenLinks-PvdA laat zich weliswaar in het verkiezingsprogramma niet helder uit over depositie- of emissiebeleid. Maar een recente motie van Kamerlid Laura Bromet over doelsturing suggereert dat zij geen principiële tegenstander is.

Bovendien: wat wil deze partij nog meer? Dat is een stikstofbank, waarin vrijgekomen stikstofruimte gereserveerd wordt voor bijvoorbeeld woningbouw en infrastructuur. Van zo’n stikstofbank zijn er momenteel al zeventien, allemaal in handen van de overheid. Daarnaast wil de partij piekbelasters uitkopen, iets waarmee het vorige en huidige demissionaire kabinet al bezig waren.

Bescherming

GroenLinks-PvdA wil ook de Europese Biodiversiteitsstrategie 2030 ‘volledig’ uitvoeren. ‘Dit houdt in dat minimaal 30 procent van het landoppervlak en 30 procent van het Nederlandse deel van de Noordzee wettelijk wordt beschermd, waarvan een belangrijk deel strikt beschermd wordt.’ Dat eerste percentage is in zicht: in 2022 concludeerde het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) dat Nederland op dat moment 27,3 procent beschermd landoppervlak had, dankzij de Natura 2000-gebieden en het Natuurnetwerk Nederland. Dit netwerk breidt zich nog steeds uit, óók onder regie van BBB-gedeputeerden, zoals in de provincie Zuid-Holland.

Wel heeft de Europese Biodiversiteitsstrategie als extra eis dat 10 procent van de natuur zelfs ‘strikt’ beschermd wordt. Dat is moeilijker haalbaar, volgens het PBL. Een andere vraag is hoe GroenLinks-PvdA de Noordzee wil beschermen en er tegelijk grote hoeveelheden windturbines in wil plaatsen.

2) De energietransitie

Kijkend naar de energietransitie is de PVV altijd de belangrijkste oppositiepartij, al was daar in het kabinet-Schoof zo goed als niks van te merken. De PVV liet de energietransitie namelijk over aan de VVD, die ook in het nieuwste verkiezingsprogramma vasthoudt aan de Europes klimaatdoelen. Net als D66 wil de VVD zich daarbij niet vergalloperen. Of zoals de partij zelf schrijft: ‘We reduceren CO2 niet op papier door industrie uit Nederland weg te jagen, maar reduceren CO2 in de praktijk met pragmatisch klimaatbeleid.’ Een gezonde economie blijft cruciaal. De Klimaatwet moet daarom veranderen in een ‘Klimaat- en groeiwet’.

Opvallend is dat toch ook de VVD zich bindt aan een ‘groen’ doel dat nauwelijks realistisch lijkt. ‘We streven naar 50 procent circulariteit in 2030 en 100 procent circulariteit in 2050’, noteert de partij namelijk. Maar Nederland komt niet eens in de buurt, getuige de recentste rapportage van het PBL. In slechts vijf jaar tijd ineens voor de helft circulair zijn; dat zou een kolossensprong zijn.

Veertig kerncentrales

Nu JA21 opmarcheert, ontstaat er naast de PVV een tweede machtsfactor met kritiek op de energietransitie. Principieel tegen lijkt JA21 niet, zoals de PVV veel meer. Maar de partij vindt dat de transitie te hard gaat, te veel kost. Bovendien is de partij minder van de turbines en zonnevelden. Het kloppend hart moet kernenergie zijn: de partij wil de komende 25 jaar 20 GW aan kerncentrales bouwen. Enorm. Dat staat gelijk aan 40 exemplaren van de kerncentrale in Borssele. Of 26 van de grotere kerncentrales die het kabinet nu in de planning heeft. Vergelijk dit met GroenLinks-PvdA en SP: geen cent naar kernenergie.

Maar die kolossale hoeveelheid kernenergie is er niet zomaar, en dus trekt JA21 de volgende conclusie: ‘Het Nederlandse energienet kan nog niet volledig op kernenergie draaien en daarom moeten we de fossiele sector niet afschrijven. Bedrijven en gezinnen kunnen nog niet zonder en moeten hiervoor niet bestraft worden.’

Tien keer de masthoogte

Nucleaire techniek is voor de partij te meer belangrijk, omdat JA21 een afstandsnorm voor windturbines wil introduceren van liefst tien keer de masthoogte. Die norm zou betekenen dat bij elke grote turbine een afstand van zo’n 1,5 kilometer komt. Met zo’n strenge milieueis is wind op land bijna niet meer mogelijk. De VVD en PVV hadden precies hier ruzie over, vlak voor het kabinet viel.

Daarnaast wil de partij stoppen met de aanleg van warmtenetten, iets waaraan de laatste kabinetten zo hard hebben gewerkt. De Wet collectieve warmte wordt momenteel in de Eerste Kamer behandeld. JA21 wil die wet terug trekken, evenals de al aangenomen Wet gemeentelijke instrumenten warmtetransitie.

En de warmtenetten?

Andere partijen schrijven weinig over warmtenetten, terwijl dit één van de ingrijpendste dossiers is in de energietransitie. Een dossier ook waar de politiek al jaren mee worstelt. De PVV blijft fel tegen: ‘Er komen geen verplichte warmtepomp en geen nieuwe duurzaamheidseisen; we gaan ook niet verplicht van het gas af.’ Alleen kernenergie en klimaatadaptatie vinden genade in de ogen van de partij. Het probleem voor de PVV en JA21 wordt hoe zij ontkomen aan de bindende afspraken met de EU die Nederland jaren geleden is aangegaan in het kader van de Effort Sharing Directive, die opgehangen is aan het klimaatakkoord van Parijs.

Even tussendoor: er is breed politieke enthousiasme voor het grootscheeps isoleren van woningen. Dit wordt gedeeld van VVD tot SP, van JA21 tot GroenLinks-PvdA.

3) De netcongestie

Maar wat doen we met de netcongestie, die het gevolg is van het feit dat eerdere kabinetten niet vooruit keken naar de gevolgen van de elektrificering? GroenLinks-PvdA pleit voor een Energieversnellingswet, maar legt niet goed uit wat die kan betekenen. Deze wet ‘regelt dat vergunningen voor kritieke energieinfrastructuur, zoals voor verdeelstations en extra stroomkabels, eerder kunnen worden afgegeven’.

Het CDA wil de netcongestie verhelpen met ‘versnelde beroepsprocedures en meer vergunningsvrije ruimte’. Vergelijkbare plannen heeft de VVD. De PVV noteert simpelweg: ‘Netcongestie oplossen!’ Over de aanpak wijdt de partij niet uit. Ook partijen als D66, BBB en JA21 hebben geen grote ideeën.

Al drie jaar aan gewerkt

De ChristenUnie schrijft uitgebreider over oplossingen voor deze slepende kwestie: ‘We stellen extra geld uit het Klimaatfonds beschikbaar om netverzwaring en de warmtetransitie een noodzakelijke impuls te geven.’ En: ‘Ook ondersteunt de overheid projecten die netverzwaring kunnen voorkomen, zoals het valmeerproject Delta21, slimme gebouwsturing en slimme waterboilers.’ Bovendien: ‘Warmtepompen, laadpalen en batterijen krijgen een verplichte schakelmogelijkheid waardoor de netbeheerder lokaal, regionaal en landelijk stuurmogelijkheden krijgt.’

Het CDA wil een wettelijke bescherming van energieprojecten die leiden tot een reductie van de stikstofuitstoot. Want momenteel worden ook deze projecten belemmerd door de stikstofcrisis. In Brussel wordt hier al een tijdlang voor gelobbyd, door bedrijfsleven en het rijk. Ook het Europees Parlement is al voorstander.

Al met al noemen de partijen geen oplossingen die niet al rondgingen sinds minstens het laatste kabinet-Rutte. Het Landelijk Actieplan Netcongestie, dat onder Rob Jetten als klimaatminister werd ingesteld, werkt hieraan sinds 2022. Ook hier geldt: politieke wonderen bestaan niet. De hoofdpijndossiers zullen blijven.