Partijen investeren én bezuinigen op Wmo

CDA, GroenLinks-PvdA, D66, JA21, ChristenUnie, SGP en Volt willen extra geld vrijmaken voor het gemeentefonds, waarvan een deel is bestemd voor de Wmo. Toch verbleken die investeringen door bezuinigingen die het gros van deze partijen elders willen doorvoeren.

Eigen bijdrage en huishoudelijke hulp

De drie christelijke partijen willen de eigen bijdrage in de Wmo inkomensafhankelijk maken. ChristenUnie dringt aan op een snelle invoering en vindt dat huishoudelijke hulp beschikbaar moet blijven voor wie dit nodig heeft. SGP beperkt de inkomensafhankelijke bijdrage tot huishoudelijke hulp, terwijl CDA spreekt van ‘meer inkomensafhankelijke bijdragen’. Zo richt de Wmo zich op mensen die het echt nodig hebben, verduidelijkt de partij van Henri Bontenbal. VVD wil huishoudelijke hulp juist uit de Wmo halen. Alleen mensen met een zware zorgbehoefte en een ontoereikend inkomen zouden er dan nog voor in aanmerking komen.

Linkse partijen zoals SP en Partij voor de Dieren kiezen een andere koers. SP wil de eigen bijdrage juist afschaffen en oppert een gemeentelijk basispakket voor huishoudelijke hulp, begeleiding, dagbesteding en respijtzorg. Partij voor de Dieren wil de eigen bijdrage alleen voor chronisch zieken schrappen. Opvallend is de positie van JA21. De rechtse partij vindt dat er niet verder bezuinigd mag worden op de Wmo, zeker niet als gemeenten hun Wmo-taken goed uitvoeren.

Dakloosheid

Meerdere partijen sluiten zich aan bij het Nationaal Actieplan Dakloosheid, dat streeft naar het beëindigen van dakloosheid in 2030. D66, ChristenUnie, SGP, GroenLinks-PvdA, SP en Volt onderschrijven het plan, al dan niet expliciet. ChristenUnie, SP, Volt en GroenLinks-PvdA kiezen hierbij voor het ‘Housing First’-principe: daklozen krijgen direct en onvoorwaardelijk een woning en daarna, indien nodig, begeleiding. Volt en ChristenUnie noemen daarnaast de ETHOS-Light-definitie, waarmee ook verborgen dakloosheid in beeld komt, zoals mensen die tijdelijk bij vrienden verblijven of in auto’s slapen.

Voor de aanpak verschillen de accenten. Meerdere partijen, waaronder ChristenUnie, DENK en SP, benadrukken het belang van voldoende betaalbare woningen. GroenLinks-PvdA wil dat woningcorporaties minimaal 40 procent sociaal bouwen bij elk nieuw project. Ook wil de linkse fusiepartij pilots zodat gemeenten een grotere rol krijgen in sociale huisvesting. SP en Partij voor de Dieren pleiten ervoor daklozen voorrang te geven bij toewijzing van (sociale) huurwoningen.

ChristenUnie, SP, Volt, DENK, CDA, GroenLinks-PvdA, Partij voor de Dieren en D66 noemen het afschaffen van de kostendelersnorm expliciet. Deze regel uit de Participatiewet bepaalt dat de bijstand wordt verlaagd wanneer iemand met een uitkering samenwoont. FVD noemt het niet in het verkiezingsprogramma, maar stemde in juni wel voor een motie die de regering verzocht de kostendelersnorm geheel af te schaffen. Overigens stemden D66, CDA, ChristenUnie destijds tegen de motie, net als PVV, VVD, BBB, SGP en JA21. SP wil verder een verbod op huisuitzettingen zonder alternatief; ChristenUnie wil huisuitzettingen bij betalingsachterstanden voorkomen.

Opvang

Wat betreft de daklozenopvang vindt Partij voor de Dieren dat elke gemeente moet zorgen voor gratis slaapplaatsen voor mensen én huisdieren. De partij van Esther Ouwehand wil tevens kortere wachttijden en meer aandacht voor geestelijke gezondheid in de opvang. En daklozen mogen geen boetes meer krijgen als ze buiten slapen. ChristenUnie wil af van slaapzalen, omdat deze volgens de partij geen veilige, rustige of privacyvriendelijke omgeving bieden. Volt pleit voor opvangplekken specifiek voor lhbtqia+’ers.

Arbeidsmigranten

In vergelijking met 2023 krijgt de dakloosheid onder arbeidsmigranten dit jaar meer aandacht. Zo wil GroenLinks-PvdA dat niet-rechthebbende EU-arbeidsmigranten begeleid worden naar werk of terugkeer. Ook VVD en JA21 willen overlastgevende en dakloze arbeidsmigranten terugsturen naar hun land van herkomst. Volt stelt dat arbeidscontracten los moeten staan van huurcontracten, zodat arbeidsmigranten niet direct dakloos raken bij verlies van werk.

Bemoeizorg

Mensen met verward gedrag moeten vaker en sneller bemoeizorg krijgen, vinden VVD, CDA, GroenLinks-PvdA, D66 en SGP. Laatstgenoemde wil dit wettelijk vastleggen; GroenLinks-PvdA pleit voor landelijke financiering en beschikbaarheid in alle gemeenten. VVD noemt het begrip bemoeizorg niet letterlijk, maar spreekt over ‘desnoods vaker dwang’ inzetten om ‘destructieve patronen definitief te doorbreken’. Zo willen de conservatief-liberalen de patiënt én de maatschappij beschermen.

Beschermd wonen en Skaeve Huse

JA21 is de enige partij die inzet op extra investeren in zogenoemde Skaeve Huse: een woonvorm bedoeld voor mensen die zich niet kunnen of willen aanpassen aan een ‘gewone’ woonomgeving. Deze overlastgevers wonen onder begeleiding in eenvoudige eenpersoonswoning in een rustige omgeving, met weinig prikkels van buitenaf. SGP en ChristenUnie benadrukken het belang van passende woonzorgplekken en intramurale instellingen. Opvallend: SGP is de enige partij die de doordecentralisatie van beschermd wonen noemt en tevens wil stopzetten.

Stelselherziening

Moet het stelsel op de schop? Als het aan VVD, D66 en Volt ligt wel. VVD vindt dat ‘de lappendeken van de zorg’ moet worden ‘opgeschud’. De partij van Dilan Yeşilgöz doelt onder andere op de vier ‘organiserende principes’ (wijk, gemeente, regio, landelijk) en de vijf verschillende financieringsstromen (Zvw, Wlz, Wmo 2015, Jeugdwet en de Wet publieke gezondheid). ‘Hierbij schuwen we niet om naar de vormgeving van de stelselwetten te kijken’, schrijft VVD.

D66 wil de vijf bestaande zorgwetten – Zvw, Wlz, Wmo 2015, Wet publieke gezondheid en de Jeugdwet – versimpelen en samenbrengen in één loket en met één indicatie. Dit moet ervoor zorgen dat mensen niet tussen de wal en het schip vallen.

Volt wil volgens het Centraal Planbureau (CPB) de verpleeghuiszorg (Wlz) en de wijkverpleging (Zvw) overhevelen naar de Wmo. Hierdoor neemt de omvang van de Wmo fors toe, maar zijn er minder schotten in de zorg, wat de samenhang tussen verzorging, verpleging en ondersteuning in de wijk mogelijk verbetert, aldus het CPB.

Samenwerking en harmonisering

CDA en GroenLinks-PvdA zetten meer in op samenwerking en harmonisering. GroenLinks-PvdA wil belemmeringen in de Wlz, Zvw en Wmo voor integrale zorg op wijkniveau wegnemen. CDA wil meer domeinoverstijgende samenwerking tussen gemeenten, zorgverzekeraars, zorgkantoren en zorgaanbieders. De christendemocraten willen eveneens aanbestedingen door gemeenten vereenvoudigen, ‘zodat gemeenten houvast hebben en zorgaanbieders niet met vele regels en verantwoordingen worden geconfronteerd.’

Mantelzorg

Als iets de partijen bindt, is het wel de nadruk op het ondersteunen van mantelzorgers. PVV, FVD, SGP, DENK, Volt, BBB en Partij voor de Dieren willen mantelzorgers financieel belonen, maar exacte bedragen noemen ze niet.

CDA, D66, SP, SGP, Volt en ChristenUnie vinden het belangrijk dat respijtzorg goed geregeld is. Dit houdt in dat mantelzorgers vrijwilligers of betaalde zorgverleners kunnen inschakelen als ze hulp nodig hebben. CDA wil wettelijk vastleggen dat gemeenten actief meer passende respijtzorg bieden aan mantelzorgers, zoals logeeropvang of de inzet van vrijwilligers. Als het aan de SP ligt komt er in elke gemeente een mantelzorgpunt waar mantelzorgers terecht kunnen met vragen en hulp. SGP wil de toegankelijkheid en financiering van respijtzorg vereenvoudigen. ‘In alle zorgwetten wordt de plicht opgenomen om de draagkracht van mantelzorgers te monitoren’, oppert de partij van Chris Stoffer.

Partijen als CDA, VVD, ChristenUnie en SGP willen dat het makkelijker wordt om een mantelzorgwoning te plaatsen in (achter)tuinen of op erven. VVD spreekt overigens over ‘een microwoning’ voor bijvoorbeeld een mantelzorger. CDA wil zelfs een landelijk plan voor de bouw van mantelzorgwoningen en hofjes voor senioren.

Doorrekeningen: investeren én bezuinigen

Net als bij de jeugdzorg willen veel partijen de komende jaren investeren in de Wmo, zo blijkt uit de doorrekeningen van het CPB. CDA, GroenLinks-PvdA, D66, JA21, ChristenUnie, SGP en Volt willen extra geld vrijmaken voor het gemeentefonds, waarvan een deel is bestemd voor de Wmo. D66 wil het geld deels financieren door het maximumsalaris van ‘bestuurders in de Wmo’ te verlagen tot 136.000 euro per jaar. Samen met het versoberen van salarissen van topfunctionarissen bij jeugdzorginstellingen levert deze maatregel structureel zo’n 200 miljoen euro op, zo becijfert het CPB.

Maar er wordt ook gesnoeid en geschrapt door CDA, D66, VVD, JA21, ChristenUnie, SGP en Volt. Want ondanks een ‘intensivering’ van 100 miljoen euro in Wmo/jeugdzorg, haalt het CDA de huishoudelijke hulp uit de Wmo en introduceert tegelijkertijd een vangnet voor huishoudens die het wegvallen van de poetshulp niet zelf kunnen dragen. Slechts 30 procent van de huidige gebruikers zal hierdoor hulp blijven ontvangen via het vangnet. Volgens het CPB gaat het om een Wmo-bezuiniging van 1,9 miljard euro. Daarnaast is er bij CDA sprake van een intensivering van 1,9 miljard euro in de Wlz en een ombuiging van 0,5 miljard euro in de Zvw. Dit omdat wordt verondersteld dat een deel van de Wmo-zorggebruikers, die vaak ook gebruik maken van Zvw-zorg, uitwijkt naar de Wlz. Per saldo leidt de maatregel tot een ombuiging van 600 miljoen euro.

Voor D66 geldt min of meer hetzelfde: naast een Wmo-intensivering van 300 miljoen euro introduceert de partij van Rob Jetten een inkomensafhankelijke eigen bijdrage voor wijkverpleegkundige zorg (gemiddeld 5 euro per uur). Onder de streep leidt deze maatregel tot een Wmo-bezuiniging van 400 miljoen euro. Daarbij beperkt D66 de toegang tot de Wmo op basis van inkomensgrenzen. Door deze maatregel vervalt de toegang tot bepaalde Wmo-voorzieningen voor inkomens boven de 50.000 euro, een Wmo-bezuiniging van 300 miljoen euro.

De VVD schrapt het meest. Zo gaat de huishoudelijke zorg uit de Wmo (bezuiniging van 2,7 miljard euro) en dalen de tarieven voor betaalde informele zorg. Daarnaast is er sprake van een intensivering van 2,7 miljard euro in de Wlz en een bezuiniging van 800 miljoen euro in de Zvw, wederom omdat wordt verondersteld dat een deel van de Wmo-zorggebruikers uitwijkt naar de Wlz. Per saldo leidt de maatregel tot een bezuiniging van 800 miljoen euro. ‘Het pakket [van de VVD] verhoogt naar verwachting het beroep op onbetaald werk’, voorspelt het CPB. ‘De zorgtaken van naasten, zoals familieleden, kunnen hierdoor toenemen.’ Volgens de rekenmeesters leiden de VVD-maatregelen tot hogere financiële drempels voor zorggebruikers.

JA21 is kritisch op de kortingen op gemeenten. Die moeten volgens de partij van Joost Eerdmans van tafel. En hoewel JA21 inderdaad in het gemeentefonds investeert (100 miljoen euro voor Wmo), introduceert de partij net als D66 een inkomensonafhankelijke eigen bijdrage van gemiddeld vijf euro per uur voor wijkverpleging. Uiteindelijk leidt dit tot een Wmo-bezuiniging van 400 miljoen euro. ChristenUnie en SGP doen exact hetzelfde.

Zoals eerder aangegeven wil Volt de budgetten voor verpleeghuiszorg (Wlz) en wijkverpleging (Zvw) overhevelen naar de Wmo. Los van de transitiekosten van 1,3 miljard euro is deze verschuiving ‘budgettair neutraal’, stelt het CPB. En net als de andere partijen investeert Volt in de Wmo (200 miljoen euro), maar komt de partij van Laurens Dassen ook met een inkomensafhankelijke eigen bijdrage voor wijkverpleegkundige zorg (wederom gemiddeld 5 euro per uur). Maar omdat de systematiek van eigen bijdrage wordt overgedragen naar de Wmo, blijft de inkomensafhankelijke eigen bijdrage van toepassing op de naar de Wmo overgehevelde zorg. Het resulteert in een bezuiniging van 700 miljoen euro.

Ook laat Volt het vermogen zwaarder meetellen. De partij verhoogt de eigen bijdrage in de Wlz voor gebruikers van zorg met verblijf door de overwaarde van de eigen woning toe te voegen. Ook hier geldt: het overdragen van de systematiek naar de Wmo zorgt ervoor dat de hogere eigen bijdrage van toepassing blijft op de naar de Wmo overgehevelde zorg. Het resultaat: een bezuiniging van 400 miljoen euro.