Exploratief onderzoek: Aannames als vijand van goed beleid

Beleidsmakers in het sociaal domein spelen een cruciale rol in het ontwikkelen van beleid dat aansluit bij de complexe realiteit. Echter, als beleid gebaseerd is op foutieve aannames kan dat (voor sommige inwonersgroep) leiden tot ineffectief beleid of zelfs destructieve gevolgen. Exploratief onderzoek geeft een realistischer beeld van problemen, behoeften en ideeën waar je als beleidsmaker op in kan spelen. In dit artikel laten we via enkele voorbeelden zien hoe deze aanpak leidt tot verrassende inzichten, het bijstellen van aannames en gericht beleid.

Waar aannames toe kunnen leiden

Toen Columbus in 1492 van het Spaanse koningshuis via het westen naar Indië mocht reizen, ontdekte hij onbedoeld Amerika. Zijn aanname was dat de route via het westen naar Indië vrij was. Dat daar Amerika nog tussen lag wist hij niet. Sterker nog: hij dacht Indië bereikt te hebben, terwijl het Amerika was. Hij meende ook Japan te hebben bezocht, terwijl het Cuba bleek te zijn. Tot zijn dood heeft hij volgehouden Indië te hebben bereikt via het westen.

Exploratief onderzoek lijkt op een ontdekkingsreis en sommige beleidsmakers lijken op Columbus. Je vertrekt met een aantal aannames, maar de realiteit kan heel anders zijn. Dit vergt een open blik en wendbaarheid. Want je weet niet wat je niet weet en het helpt je hierop voor te bereiden. Maar ook veel beleidsmakers, raadsleden en andere stakeholders nemen maar moeilijk afstand van de aannames waarvan ze overtuigd zijn.

Gevolgen van foutieve aannames in beleid

Ook in het sociaal domein kennen we voorbeelden waar bepaalde aannames achteraf niet waar bleken te zijn. We lopen er langs een aantal ter illustratie:

• Digitalisering van dienstverlening beloofde inwoners beter, sneller en met minder kosten te helpen. Daarin is de digitale vaardigheid van kwetsbare inwoners en hun vertrouwen in techniek vaak overschat. Zo is er onbedoeld een groep achterblijvers gecreëerd die maar moeilijk mee kunnen komen in de maatschappij.
• Bij beleidsmakers bestond lang een ééndimensionaal beeld van ‘de werkende minima’. In de werkelijkheid bestaat deze groep uit vele subcategorieën zoals ZZP’ers, parttime werkers, flexwerkers (met bijvoorbeeld nulurencontracten) of werknemers in laagbetaalde banen. Eén beleid voor werkende minima zou de complexiteit van de realiteit geen recht aan doen en de plank misslaan.

Exploratief onderzoek slaat de brug tussen inwoners en beleid

Goed beleid vraagt om de complexiteit van de werkelijkheid te omarmen door middel van gedegen onderzoek. Een krachtige benadering hiervoor is exploratief onderzoek, een type onderzoek dat zich richt op het breed verkennen van een specifiek maatschappelijk vraagstuk. To explore… Het doel is een goed beeld krijgen van de leefwereld van specifieke inwonersgroepen of achterstandsbuurten om zo gericht beleid te kunnen maken. Dit wordt bereikt door een exploratieve onderzoeksaanpak met outreachende, participatieve en etnografische kenmerken. De inzichten hieruit combineer je met deskresearch, beschikbare data en interviews met andere stakeholders om de betrouwbaarheid te vergroten.

Waarom exploratief onderzoek essentieel is voor beleidsadviseurs

Exploratief onderzoek helpt beleid te maken met wortels in de realiteit. De realiteit die je vindt op het schoolplein, in het buurthuis of de zorgboerderij. Het helpt een beeld te vormen van de leefwereld van inwoners in relatie tot een maatschappelijk vraagstuk. Die combineer je met beschikbare data en inzichten uit bestaande onderzoeken om je inzichten te staven. Zo helpt exploratief onderzoek om aannames of onderbuikgevoelens te bevestigen, te nuanceren of zelfs te ontkrachten. Dit vergroot de kans dat beleid goed aansluit bij de realiteit en de juiste verandering teweeg helpt te brengen.