Betere besluitvorming met maatschappelijke kosten-batenanalyses

Als eerste gemeente in Nederland gaat Den Haag haar belangrijke investeringsbeslissingen ondersteunen met maatschappelijke kosten-batenanalyses (MKBA's). Deze methode helpt om publieke middelen effectiever toe te wijzen aan investeringen. Dit wordt steeds belangrijker, omdat de middelen naar verwachting schaarser zullen worden. Purpose ondersteunt Den Haag de komende 3 jaar met opleidingen, een Maatschappelijke Prijslijst en een Impact Calculator.

MKBA's als hulpmiddel

Gemeente Den Haag zet in op betere besluitvorming in het sociaal domein. Niet door simpelweg alles door te rekenen, maar door bewuster af te wegen: wat levert beleid daadwerkelijk op –en voor wie? Om die reden investeren Marc van der Bilt en Rick Ooms in het versterken van de denkkracht van controllers en beleidsadviseurs, met onder meer maatschappelijke kosten-batenanalyses (MKBA’s) als hulpmiddel. Hiervoor werkt de gemeente de komende drie jaar samen met Purpose met de inzet van trainingen, een maatschappelijke prijslijst en een impactcalculator, waarmee de kosten-baten van beleidsinterventies kunnen worden doorgerekend en beter onderbouwd kunnen worden.

MKBA voor meer transparantie

Het doel van de samenwerking is om beleidskeuzes inzichtelijker en beter te onderbouwen, met verantwoording over de inzet van publiek geld. Den Haag wil hiermee niet alleen haar eigen beleid versterken, maar ook als voorbeeld dienen voor andere gemeenten. Door MKBA’s in te zetten kunnen beleidsmakers beslissen op basis van maatschappelijke waarde in plaats van op politieke voorkeuren of tradities.
Wat is het maatschappelijk doel van deze investering? Wie profiteert ervan –en wanneer? En wat gebeurt er als we het níet doen? “Het stellen van dit soort vragen is misschien wel belangrijker dan het geven van antwoorden,” vindt Van der Bilt. “Een MKBA helpt daarbij. Het dwingt ons scherper te denken, alternatieven te verkennen en effecten zichtbaar te maken.”

Toepassing in het sociaal domein

Rick Ooms benoemt dat dit binnen het sociaal domein zeker nodig is nu de budgetten steeds meer onder druk staan. We moeten steeds vaker onderbouwen wat écht werkt. “En dat vraagt dat we verder kijken dan output of bezetting –meer naar de impact op welzijn, gezondheid en participatie. Dáár zit de waarde.” MKBA’s kunnen dit verbeteren door interventies te waarderen op basis van maatschappelijke opbrengsten.

Focus op waarde

Volgens Marc van der Bilt is de publieke sector gebaat bij effectiviteit in plaats van enkel efficiëntie. Bij beleidskeuzes draait het niet om winst, maar om maatschappelijke baten zoals welzijn, veiligheid en participatie. MKBA’s maken deze baten meetbaar, waardoor ook moeilijk zichtbare langetermijneffecten beter kunnen worden meegenomen.

Politiek versus onderbouwing

Beide gesprekspartners onderstrepen dat politieke keuzes vaak voortkomen uit opvattingen, terwijl het juist belangrijk is dat deze keuzes worden ondersteund met data. MKBA’s bieden daarvoor een systematisch kader en maken het beleid transparanter voor zowel raadsleden als inwoners. Dit draagt bij aan de legitimiteit en kwaliteit van besluitvorming.

Afwegingen tussen beleidsopties

Hoewel er nog geen verplichting is om MKBA’sin te zetten bij investeringen boven een bepaald bedrag, is er een duidelijke wens om dit vaker te doen. Van der Bilt noemt het voorbeeld van de coronamiddelen voor re-integratie: nu de middelen aflopen, is de vraag hoe je bepaalt welke interventies het meeste opleveren.

Training en toepassing

Controllers en beleidsambtenaren volgen via Purpose trainingen in meten & monitoren, Theory of Change, MKBA’s en het gebruik van de maatschappelijke prijslijst. Die prijslijst bevat 150 à 200 prijselementen en helpt bij het kwantificeren van effecten. Tijdens de trainingen wordt gewerkt met echte beleidsvraagstukken uit Den Haag, wat zorgt voor directe toepassing.
Purpose ontwikkelt ook een brede Impact Calculator, gekoppeld aan de prijslijst. Die rekent maatschappelijke effecten door op basis van causale verbanden in een Theory of Change. De ambitie is om dit voor alle beleidsdomeinen bruikbaar te maken.

Opschaling en standaardisatie

De gesprekspartners zien graag dat andere gemeenten aansluiten bij deze werkwijze, zodat er een landelijke standaard ontstaat voor het gebruik van MKBA’s. Het is de ambitie om samen met andere gemeenten toe te werken naar een bredere, gedeelde benadering van maatschappelijke waardecreatie. Niet als standaardrecept, maar als gedeelde manier van kijken, denken en besluiten. Er is ook interesse in het gebruik van AI om MKBA’s efficiënter en effectiever te maken. AI kan helpen bij het analyseren van grote hoeveelheden beleidsdata.

Vraagstuk: is preventie meetbaar?

Een uitdaging is dat preventieve maatregelen hun opbrengst vaak pas op lange termijn laten zien. Politiek gezien is er meer aandacht voor curatieve maatregelen die sneller effect sorteren. Dit maakt het moeilijker om investeringen in preventie goed te verdedigen, ondanks hun potentieel grote maatschappelijke waarde. Juist preventieve investeringen komen met een MKBA beter in beeld. Ze zijn vaak lastig te meten, maar cruciaal op de lange termijn.

Als er minder middelen zijn, moeten we investeren waar het meeste maatschappelijk rendement zit. MKBA’s helpen ons om daarin betere keuzes te maken."

Naar integrale afwegingen

Het gesprek eindigt met een pleidooi voor integrale besluitvorming. Beleidsmakers moeten niet alleen kijken naar wat een interventie kost, maar ook naar wat deze oplevert voor de maatschappij als geheel. MKBA’s maken het mogelijk om verschillende effecten te bundelen in één afgewogen analyse. Dit maakt beleid transparanter, verantwoorder en effectiever.
Beide gesprekspartners vinden het belangrijk dat controllers en beleidsadviseurs meer bijdragen aan het publieke denken. “Niet alleen zorgen dat het financieel klopt, maar ook dat we redeneren vanuit maatschappelijke effectiviteit,” zegt Ooms. Van der Bilt: “Onze mensen zijn geen ‘afvinkers’, maar ‘afwegers’. We willen ze helpen het gesprek over waarde en prioriteit scherper te voeren.”

Stap naar beter publiek bestuur

De inzet van MKBA’s door de gemeente Den Haag is een stap naar professionelere en transparantere beleidsvorming. Door maatschappelijke baten systematisch in kaart te brengen, wordt het mogelijk om gefundeerde keuzes te maken. Met ondersteuning van tools als de Maatschappelijke Prijslijst, MKBA trainingen en de Impact Calculator, en met opschaling naar andere gemeenten in het vizier, kan deze aanpak bijdragen aan een meer resultaatgericht en verantwoord publiek bestuur in Nederland.

Meten en monitoren als bondgenoot van vernieuwing

Grip houden als gemeente betekent niet dat we de energie, creativiteit of ruimte voor vernieuwing moeten beperken. Integendeel: juist met een helder denkraam –zoals een Theory of Change –kunnen we die energie beter richten. Zo weten we waar we heen willen, hoe we denken daar te komen, en of we onderweg moeten bijsturen. Want uiteindelijk willen we allemaal antwoord op dezelfde vraag: “Wat werkt nu eigenlijk écht?”