‘Steeds vaker kiezen tussen wenselijk en haalbaar’

Gedeputeerden reageren vol herkenning op het nieuws dat provincies de afgelopen decennia net als gemeenten financieel zijn uitgehold, zoals recent bleek uit een publicatie in Binnenlands Bestuur. ‘Wij beleven dit als een ongewenste verandering van de rol van provincies, van beleidsmaker naar uitvoerder van rijksbeleid.’

Onderzoek

Zo laat Harold Hofstra (ChristenUnie), gedeputeerde Financiën in Flevoland, desgevraagd weten in een reactie op het onderzoek. Ard Schilder, directeur-secretaris van de Zuidelijke Rekenkamer, nam de cijfers voor Binnenlands Bestuur onder de loep. In het kort: de totale uitgaven van het rijk bleven de afgelopen 50 jaar in verhouding gelijk aan het bbp, terwijl de gemeenten en provincies juist steeds minder geld kregen. Voor provincies nam het aandeel af van 3 procent naar 1,5 procent. Dit terwijl het takenpakket verder uitdijt.

Uitvoeringskracht onder druk

‘Wij herkennen deze ontwikkeling’, aldus Hofstra. ‘Als provincies krijgen wij steeds meer taken, maar de middelen en beleidsruimte groeien niet altijd mee. Dat zet onze uitvoeringskracht onder druk, zeker bij complexe opgaven zoals woningbouw, energietransitie, stikstof en mobiliteit.’ Schilder waarschuwde al dat het financieel uithollen van provincies uiteindelijk ervoor zal zorgen dat het ‘vastloopt’. Essentiële taken worden dan straks niet meer uitgevoerd door de middelste bestuurslaag.

Kiezen tussen wenselijk en haalbaar

Volgens Hofstra leiden de financiële tekorten er nu al voor dat de provincie niet altijd kan doen wat zij eigenlijk zou willen. ‘In de praktijk betekent het dat we vaker moeten kiezen tussen wat wenselijk is en wat haalbaar is. Projecten schuiven soms noodgedwongen op. Dat is niet alleen inefficiënt, maar ook frustrerend voor inwoners, gemeenten en andere samenwerkingspartners.’ Hoewel Schilder in zijn onderzoek opperde dat de toegenomen bestuurlijke onrust bij provincies mogelijk het resultaat is van de financiële tekorten, heeft de Flevolandse gedeputeerde dat nog niet zo ervaren. ‘Het vraagt wel om scherpe prioritering en intensieve samenwerking.’

Onrust

De onrust tussen gemeenten en het rijk om de financiering komt regelmatig in de publieke belangstelling. Dat er bij provincies ook een flinke mate van ontevredenheid bestaat wordt minder vaak geuit. Has Bakker (D66), gedeputeerde in Utrecht, vindt dat er meer aandacht voor moet komen. ‘Ik zie nu dat we vooral discussie hebben over het verdelen van de taart. Maar eigenlijk moet de taart die we verdelen een slag groter zijn. We moeten niet alleen praten over wie wat krijgt, maar over wat er nodig is om onze opgaven waar te maken.’

Opgaven 

Ook Utrecht ziet opgaven niet ingevuld door een gebrek aan geld. ‘Om een voorbeeld te geven: woningbouw is een urgente opgave voor het Rijk. In Utrecht werken we aan de grootste woningbouwlocatie van Nederland: Rijnenburg en Groot Merwede. We steken hier echt onze nek uit om circa 75.000 woningen te realiseren en ervoor te zorgen dat het straks goed bereikbaar is met het openbaar vervoer, de Merwedelijn. Dan kan het niet zo zijn dat we straks niet genoeg geld hebben om de huizen daar bereikbaar te maken.’

Van beleidsmaker naar uitvoerder

Door de steeds beperktere beleidsvrijheid ligt politiek cynisme op de loer, waarschuwde Schilder. Decentrale bestuurders zouden het gevoel kunnen krijgen dat de lokale besluitvorming weinig invloed heeft. Hoewel beide gedeputeerde het niet met zoveel woorden zeggen, blijkt uit hun reacties wel een twijfel over invloed van het decentrale bestuur. Hofstra: ‘Wij beleven dit als een ongewenste verandering van de rol van provincies, van beleidsmaker naar uitvoerder van rijksbeleid. Het roept vragen op over de balans tussen autonomie en verantwoordelijkheid in het openbaar bestuur.’

‘Onbestaanbaar’

Bakker concludeert: ‘De afgelopen jaren is onze rol gegroeid binnen vrijwel alle belangrijke opgave voor Nederland: wonen, bereikbaarheid, het versterken van de natuur, beter OV, tegengaan van netcongestie en de transities in het landelijk gebied. Al deze maatschappelijke uitdagingen vragen nadrukkelijk om een partij die op de schaal van de provincie opereert. Het is eigenlijk onbestaanbaar dat provincies fors moeten inleveren terwijl de opgaven groeien. Provincies moeten dat takenpakket ook kunnen uitvoeren. De taken nemen toe, daar lopen we niet voor weg, alleen moet daar wel geld tegenover staan.’