Toegankelijkheid stemlokalen ‘continu dilemma’

‘Het is vervelend om te horen dat er ondanks de maatregelen die getroffen worden om stemlokalen toegankelijk te maken voor alle kiezers, nog een aanzienlijke groep is die toegankelijkheidsproblemen ervaart bij het stemmen’, schrijft Frank Rijkaart, demissionair minister van BZK, in antwoord op vragen van de SP.

Toegankelijk of bereikbaar

Het volledig toegankelijk maken van alle stemlokalen blijkt in de praktijk moeilijk, weet hij. Landelijk zijn er ongeveer 9000 stemlocaties. Als alleen volledig toegankelijke locaties als stemlokaal zouden mogen worden gebruikt, zouden er minder stemlokalen zijn en wordt de gemiddelde reisafstand naar stemlokalen groter. ‘Gemeenten moeten daarom vaak een afweging maken tussen de toegankelijkheid van een gebouw en de bereikbaarheid van stemlokalen voor de kiezers.’

Actieplan gepresenteerd

Tweede Kamerleden Sarah Dobbe en Michiel van Nispen (SP) wilde van de minister een reactie op een onderzoek van de Zonnebloem, waaruit blijkt dat vier op de tien mensen met een lichamelijke beperking toegankelijkheidsproblemen ervaren wanneer ze gaan stemmen. Volgens Rijkaart is zelfstandig stemmen bij een verkiezing voor meer dan 2 miljoen Nederlanders niet vanzelfsprekend. Hij wijst erop dat afgelopen mei daarom het ‘Actieplan toegankelijk stemmen’ is gepresenteerd. Doel van dit plan is om mensen met een beperking en mensen met lage basisvaardigheden in Nederland zo zelfstandig mogelijk moeten te kunnen laten stemmen. De toegankelijkheid van stemlokalen is hier een belangrijk onderwerp.

Niet toegankelijk te maken

Rijkaart vindt het dus ‘vervelend’ dat ondanks maatregelen toch een ‘aanzienlijke groep’ toegankelijkheidsproblemen ervaart. Maar openbare gebouwen die als stemlokaal worden gebruikt zijn niet altijd toegankelijk of toegankelijk te maken, vervolgt hij. Soms zijn deuren te smal voor iemand in een rolstoel of is er geen ruimte om een (tijdelijke) helling aan te leggen bij een steile trap. ‘Het komt ook voor dat het stemlokaal zelf wel toegankelijk is, maar de omgeving niet. Bijvoorbeeld doordat het stemlokaal op een heuvel ligt waardoor er sprake is van een te steile helling bij de ingang. Of doordat de route naar de entree van het stemlokaal te smal is.’ Deze stemlokalen worden als ‘niet toegankelijk’ aangemerkt.

Geen eigendom gemeente

Om te zorgen dat er voldoende stemlokalen zijn, worden vaak gebouwen die geen eigendom zijn van de gemeente als stemlokaal gebruikt. Ook die gebouwen zijn niet altijd toegankelijk of toegankelijk te maken. Als het voor één of meerdere locaties niet lukt om deze (volledig) toegankelijk te maken, moet het college de gemeenteraad informeren over de stemlokalen die niet voldoen aan de toegankelijkheidscriteria en daarbij toelichten waarom deze stemlokalen daar niet aan voldoen, legt Rijkaart uit.

Continu dilemma

Uit een steekproef bij de Europees Parlementsverkiezing in 2024 bleek dat 68 procent, dus ruim twee derde, van de stemlokalen die door gemeenten als toegankelijk werden aangemerkt niet aan alle toegankelijkheidscriteria voldeden. Dit betekent niet dat deze stemlokalen in het geheel niet toegankelijk waren, stelt Rijkaart. ‘Het kon ook gaan om maar één criterium waar niet aan kon worden voldaan.’ Dit is volgens hem het ‘continue dilemma’ waar gemeenten tegen aanlopen: als alleen stemlokalen gebruikt worden die volledig toegankelijk zijn, betekent dat dat er veel minder stemlokalen in gebruik zouden kunnen zijn.

Handreikingen en workshop

De demissionair minister noemt een aantal maatregelen uit het Actieplan die al voor de vervroegde Tweede Kamerverkiezing zijn opgepakt om stemlokalen toegankelijker te maken. Zo zijn er handreikingen onder de aandacht van gemeenten gebracht en is er een workshop van het ministerie van BZK over toegankelijke stemlokalen gegeven aan 60 projectleiders verkiezingen. Ook is subsidie gegeven aan de Open State Foundation voor de website waarismijnstemlokaal.nl, zodat kiezers per stemlokaal kunnen zien welke voorzieningen er zijn.

Langere termijn

Andere maatregelen uit het Actieplan worden ook opgepakt, maar zullen op de langere termijn pas effect gaan hebben, meldt Rijkaart. Het gaat dan om onderzoeken om de bestaande criteria en de ondersteuning aan gemeenten te verbeteren. De Kiesraad onderzoekt hoe de Criteria Integrale Toegankelijkheid Stembureaus moeten worden aangepast en, in overleg met gemeenten, hoe de toegankelijkheid van stemlokalen in brede zin kan worden bevorderd. Verder maakt de VNG een lijst met tips voor simpele hulpmiddelen die, naast al bestaande hulpmiddelen, de toegankelijkheid van het stemlokaal kunnen vergroten. De vereniging zal deze lijst onder gemeenten verspreiden.