Het stilstaan van landelijke besluitvorming zorgt ook lokaal voor stilstand en dat geeft mensen die oneigenlijke druk willen uitoefenen op volksvertegenwoordigers meer ruimte. Dat constateert Willeke Slingerland, lector Sociale Cohesie en de Democratische Rechtsstaat aan de Hogeschool Utrecht in de tweede aflevering van de podcast ‘Verstand van Verkiezingen’ van Binnenlands Bestuur.
‘Politieke stilstand faciliteert oneigenlijke druk’
In aflevering 2 van de podcast 'Verstand van Verkiezingen' over de gemeenteraadsverkiezingen is lector Willeke Slingerland te gast.
Breder geaccepteerd
‘We hebben gezien hoe stikstofproblematiek in lokale context uitwerkt, dus wil je wat voor elkaar krijgen, dan zie je dat het gemakkelijker en breder geaccepteerd is om dan oneigenlijke druk uit te oefenen, Dat kan ook in de vorm van corruptie, steekpenningen betalen.’ Slingerland baseert zich hierbij mede op de Eurobarometer maar de perceptie van burgers van corruptie en ondermijning dat vlak voor de zomer verscheen. ‘Daaruit blijkt dat meer dan de helft van de Nederlanders zich zorgen maakt over corruptie.’
Lokale context
Wat haar ook opviel in dit onderzoek was dat 30 procent van de ondervraagden aangeeft dit ook zelf gezien te hebben en dat het dan vooral in de lokale context gebeurt, ‘waarbij het heel vaak rond vergunningen en subsidies gaat’. ‘Deze verschillende onderzoeken geven samen een beeld van in hoeverre ondermijning ook in die lokale context speelt. Ik denk dat daar echt wel een zorg is.’
Voor karretje spannen
In de aanloop naar de verkiezingen van 18 maart 2026 lopen redacteur Wouter Boonstra en bestuurskundige Julien van Ostaaijen in hun podcast ‘Verstand van Verkiezingen’ alle facetten van de verkiezingen langs. De tweede aflevering (link naar Spotify, WB) met Willeke Slingerland gaat over screening van kandidatenlijsten en over hoe lokale besturen zich weerbaar kunnen maken tegen oneigenlijke druk. Oneigenlijke druk manifesteert zich vooral van buitenaf, legt Slingerland uit. ‘Er zijn partijen die het niet zo nauw nemen met de democratische spelregels en denken: ik kan zo'n volksvertegenwoordiger, raadslid of lokaal bestuurder wel voor mijn karretje spannen.’
Foute intenties
Het kan dan bijvoorbeeld gaan om een particulier belang of om het winnen van een aanbesteding. ‘Maar het kan ook iemand zijn met foute intenties die denkt: zo'n raadslid heeft misschien wel informatie over mijn stadsgenoot of dorpsgenoot. Waar iemand woont, wat iemand doet, zodat ik zo iemand kan intimideren. Het heeft echt te maken met een informatiepositie vanuit het volksvertegenwoordiger zijn.’
Willeke Slingerland, lector Sociale Cohesie en de Democratische Rechtsstaat aan de Hogeschool Utrecht
Raadslid als informatiemakelaar
Slingerland ziet ook in toenemende mate dat de georganiseerde criminaliteit actief is in gemeenten. ‘Je ziet dat ook raadsleden in toenemende mate onder druk worden gezet om dingen voor elkaar te krijgen. Zij weten wanneer bepaalde vergunningen verleend worden of wat er met een bepaald stuk grond gepland staat in de gemeente. Dan zie je dat die georganiseerde criminaliteit heel duidelijk raadsleden als informatiemakelaar gaat zien en voor hun karretje probeert te spannen. Heel veel raadsleden beginnen met de beste intenties, maar in hoeverre ben je ook weerbaar om dat het hoofd te bieden? Om echt te zeggen: ja, dat is misbruik van mijn positie.’
Op het schoolplein
Dat is een interessant gegeven in het kader van de gemeenteraadsverkiezingen, vindt ze. ‘Hoe zorgen we ervoor dat we met z'n allen snappen hoe oneigenlijke druk zich manifesteert? Is dat inderdaad even op het schoolplein? Is dat via een mailtje? Is dat via hoe je wordt bejegend op een van de social mediaplatforms? Waar gaat men druk uitoefenen om iets particuliers, een stukje eigenbelang. via jou als raadslid voor elkaar te krijgen?’
Kwetsbaar ambt
Van Ostaaijen wijst op het vorig jaar verschenen onderzoeksrapport ‘Een kwetsbaar ambt’ over ondermijning en oneigenlijke druk op decentrale volksvertegenwoordigers, dat hij met enkele collega’s heeft gemaakt. ‘Het ambt van volksvertegenwoordiger maakt dat je met iedereen praat. Je staat open voor allerlei contacten, want het is je achterban of je hebt er electoraal voordeel mee te halen. Dus dat maakt ze dan ook kwetsbaar.’
Burgemeesters zien veel
En heel veel mensen om volksvertegenwoordigers heen maken zich daar zorgen over, merkte Van Ostaaijen in zijn onderzoek. ‘Burgemeesters zien veel, dus ook raar gedrag van een volksvertegenwoordiger: die had vorige week nog een ander standpunt in de commissie en nu draait hij ineens om? Of heel specifiek bijvoorbeeld in een waterschap op kavelniveau. Je mag als volksvertegenwoordiger natuurlijk allerlei gedetailleerde vragen stellen, dat hoeft niks te betekenen, maar dat triggert wel een aantal mensen eromheen: nou, misschien speelt er iets. Als je een aantal van die signalen op een rij zet, dan moet je daar misschien iets mee.’
Plaats als eerste een reactie
U moet ingelogd zijn om een reactie te kunnen plaatsen.