Laat waarnemend burgemeesters solliciteren in eigen gemeente

De selectieprocedure voor de nieuwe burgemeester van Dantumadiel is vorige week vrijdag tijdelijk stopgezet vanwege een gebrek aan geschikte kandidaten. De bestuurscrisis in de gemeente, die een week na openstelling van de vacature bekend werd, zal niet hebben geholpen: er wacht de aankomend burgemeester een lastige klus.

Wat ook niet heeft geholpen is dat de huidige burgemeester van Dantumadiel, waarnemer Anja Haga, niet heeft mee gesolliciteerd. Waarnemers nemen, volgens haar bericht erover op LinkedIn, in Friesland niet deel aan de procedure. Commissaris van de Koning Arno Brok vertelde op 3 mei in de Leeuwarder Courant dat hij daarover ‘afspraken’ maakt met de waarnemend burgemeesters die hij selecteert en de gemeenteraden. Hij heeft als stelregel dat een waarnemer niet in diezelfde gemeente mag meedingen naar het blijvende, Kroonbenoemde burgemeesterschap. Dat zou volgens hem niet eerlijk zijn, omdat het waarnemers een voordeel geeft en andere kandidaten het gevoel zouden moeten hebben dat ze een eerlijke kans krijgen. Alleen, die afspraken missen elke wettelijke basis: niets staat een waarnemer in de weg om mee te solliciteren in de eigen gemeente en niets staat de gemeenteraad in de weg een waarnemer voor te dragen voor Kroonbenoeming. De commissaris kan en mag dat niet bepalen. Hij mag ertegen adviseren, maar hij kan en mag waarnemers niet buiten de procedure houden.

De vraag is ook maar zeer of dat verstandig is, zeker als er maar weinig goede kandidaten zijn. Een waarnemer kan zich inwerken is de dossiers en proeven aan de relatie tussen burgemeester, wethouders en gemeenteraad. Bevalt de samenwerking, dan kan dat een prima basis zijn voor een gezamenlijke toekomst, met de waarnemer als Kroonbenoemde burgemeester. De waarnemer heeft daarmee een voordeel ten opzichte van andere sollicitanten, maar dat voordeel is niet oneerlijk. De waarnemer wordt niet oneigenlijk voorgetrokken ten opzichte van andere kandidaten, maar brengt bijzondere en relevante ervaring mee, namelijk ervaring als waarnemer in de betreffende gemeente. In de selectieprocedure weegt de gemeenteraad die ervaring op dezelfde manier mee als de ervaring die andere kandidaten meebrengen, omdat ze bijvoorbeeld eerder wethouder zijn geweest of burgemeester in een andere gemeente. En uiteindelijk kiest de gemeenteraad gewoon de kandidaat die het beste past. Er zijn ook voorbeelden genoeg waar het waarnemers niet lukt Kroonbenoemd te worden. Eerdere waarneming kan zelfs een nadeel zijn voor sollicitanten: liep de samenwerking met de raad niet lekker, dan staat de waarnemer 1-0 achter ten opzichte van een kandidaat die nieuw van buiten komt. Kiest de raad voor de waarnemer, dan doet hij dat dus met overtuiging en dat komt het draagvlak voor de Kroonbenoemde burgemeester ten goede.

De afgelopen jaren hebben we, in andere provincies, dan ook verschillende voorbeelden gezien van waarnemers die door de gemeenteraad worden aanbevolen voor Kroonbenoeming in dezelfde gemeente, waaronder Ron König (Deventer), Jeroen Joon (Harderwijk), Céline Blom (Nunspeet), Wimar Jaeger (Zutphen). En zo kunnen we nog wel even doorgaan. Blijkbaar waren deze gemeenteraden zo tevreden met de waarneming dat ze toekomst zagen in hun burgemeester. Niets staat zulke benoemingen in de weg. De betreffende commissarissen adviseerden er ook niet openlijk tegen.

Waarom zou een gemeenteraad die iets te kiezen wil hebben zich laten beknotten door de commissaris en diens persoonlijke overtuiging van wat een goede of een slechte Kroonbenoemde burgemeester is? Dat is, anders dan bij waarneming, niet aan de commissaris, maar aan de gemeenteraad. Friese gemeenteraden laten zich toch niet vrijwillig potentieel goede burgemeesters voor de neus wegkapen? En waarom zou een waarnemer die op z’n plek zit zich de mogelijkheid laten ontzeggen om later te blijven?

Een nadeel zou kunnen zijn dat een waarnemer die graag langer wil blijven mogelijk minder onafhankelijk optreedt en bijvoorbeeld minder stevig optreedt bij een bestuurscrisis of bij integriteitskwesties. Zo’n waarnemer wil de gemeenteraad mogelijk niet tegen de haren in strijken. Die beslist immers later over de voordracht voor de Kroonbenoeming. Voor dat soort ongewenste terughoudendheid moet Brok waken. Waarnemers moeten doen wat ze moeten en geen wit voetje willen halen bij de gemeenteraad. Het is de verantwoordelijkheid van Brok om waarnemers daarop te selecteren en ze er zo nodig op aan te spreken. Hij kan ook nog eens tegen de Kroonbenoeming van een waarnemer adviseren als die wat hem betreft geen goed burgemeester is of is geweest. Maar een algemene stelregel is niet op z’n plaats en sluit goede kandidaten onrecht uit. Gelukkig gaan waarnemend burgemeesters en gemeenteraden hier zelf over. Waarnemers, solliciteer dus vooral mee!

Niels Karsten MA, associate professor Tilburg University