‘Waterschappen zijn niet de wasstraat van de maatschappij’

Een roodbruin baksteentje kregen bestuurders en ambtenaren afgelopen oktober mee, na afloop van een bijeenkomst over PFAS in de gemeente Doetinchem. Het baksteentje was uit met blusschuim vervuilde Achterhoekse klei gebakken, op zo hoge temperatuur dat de moleculaire PFAS-verbindingen gebroken werden en de gewraakte koolstof- en fluoratomen hun verdere atomaire leven los van elkaar moesten voorzetten.

Het was een mooie publiciteitsstunt van de betrokken wethouder in Doetinchem. Een gimmick in een weerbarstig dossier.

Ho ho!

Ho ho, werpt Martijn van Houten tegen. Van Houten is directeur van de non-profit stichting Bodembeheer Nederland, die de zorg voor de vervuilde locatie van de gemeente Doetinchem heeft overgenomen. ‘Dit is bloedserieus’, benadrukt hij. ‘We zitten nu te denken aan een pilot met het produceren van twee miljoen bakstenen. Kijk, dit is geen techniek die “Heel Holland Schoon Bakt”. Dat niet. Maar als er hoge PFAS-concentraties in klei zitten, dan is dit een techniek die werkt. Hier moeten we echt verder naar kijken.’

‘Hier moeten we verder naar kijken.’ Die woordkeuze beschrijft treffend de zoektocht van sanerend Nederland. Terwijl in het Limburgse Weert, ondanks protest, een industriële afvalverwerker dit jaar een nieuwe vergunning kreeg om per jaar vijf kilo PFAS op het riool te storten, proberen waterschappen en saneringsbedrijven piepkleine hoeveelheden PFAS uit grond en water te zuiveren. Dat kost veel energie en veel geld. Navranter zelfs: vaak is het technisch gezien nog niet eens mogelijk.

Dit blijkt uit de verhalen van Martijn van Houten van Bodembeheer Nederland, evenals van Anne Mollema, bestuurder van het waterschap Hollandse Delta in Zuid-Holland. Zij beschrijven veel onmogelijkheden. Oppervlaktewater zuiveren? Nee, dat kan niet. Grond schoonmaken? Nee, eigenlijk ook niet. PFAS uit grondwater en rioolwater halen? Dat kan, maar de zoektocht naar de optimale techniek is lang niet klaar.

Doetinchem

Neem de sterk vervuilde kleigrond in Doetinchem. In het experiment zijn van een deel bakstenen gebakken. De rest, vrachtwagens vol, is naar de enige vuilstort gebracht die de afvalstroom wilde accepteren: de Stainkoeln bij de stad Groningen. ‘Daar is het ingepakt’, vertelt Martijn van Houten. ‘Je legt het materiaal op een folie, en doet er vervolgens folie overheen. Zo is het waterdicht, en weet je altijd waar deze afvalstroom ligt. Maar dit zijn dure technieken voor het opruimen van dit soort grond. Dat moeten we eigenlijk niet doen als je bedenkt hoeveel grond er in Nederland wel niet verzet wordt; dan is zo’n stortplaats snel gevuld. Bovendien neemt het de ruimte in van stortmateriaal dat je écht zo moet verwerken. Er is afvalmateriaal dat erger is dan PFAS-houdende klei. Ik heb bij wijze van spreken liever dat je ziekenhuisafval goed opbergt op zo’n stortplaats.’

Zand wassen

Het algemene probleem van vervuilde klei is dat ze niet goed te wassen is, in tegenstelling tot zand. ‘Als er in het verleden verontreinigingen in zand zaten, dan had je een grondreinigingsinstallatie die grond schoon kan wassen. Je houdt dan een slibfractie over die je moet verbranden of storten.’

Kan ook zand vervuild met PFAS gewassen worden? ‘Nee, o nee, dat doen we niet’, zegt de directeur van Bodembeheer Nederland. ‘Met PFAS mag dit meestal nog niet. Ik bedoel grond waar bijvoorbeeld mineralenolie in zit, of zware metalen, of PAK’s. Veel van dit soort grondreinigingslocaties hebben nog geen vergunning om PFAS-houdende grond te mogen verwerken. Dat is onder andere omdat PFAS als gevolg daarvan weer in water kan komen. En ja, dan heb je weer een andere uitdaging.’

Wel kreeg Schiphol kortgeleden een eerste vergunning voor een grondreinigingsinstallatie. Die wordt neergezet met oog op grond die er jaren geleden met PFAS vervuild is geraakt, als gevolg van blusschuim uit sprinklers. De luchthaven denkt drie tot vier jaar nodig te hebben om het zand schoon te wassen, en hoopt eveneens de resterende slibfractie in bakstenen om te zetten.

Jip-en-Janneke-taal

Meer dan met grond lopen er experimenten met het reinigen van grond- en rioolwater. In Doetinchem bijvoorbeeld heeft de gemeente met onderzoekers geoefend met de techniek Dissolved Air Flotation (DAF). Het oogmerk is de minieme hoeveelheden PFAS te concentreren, vertelt Martijn van Houten: ‘Je gebruikt een kleine bak met bellenblazers, waar je actief kool of andere stoffen aan kunt toevoegen. Er bestaan verschillende middelen die bijvoorbeeld zorgen dat er een klontje gevormd wordt, of dat er iets gaat opschuimen. Vervolgens is er gekeken: neemt dat schuim de PFAS mee? Of gaat de PFAS aan dat klontje zitten, en kunnen we het dan zo uit het water halen? Nou, dat is wat je dan onderzoekt – ik leg het even uit in Jip-en-Janneke-taal.’

Duizenden varianten

Een karakteristiek probleem van PFAS is dat er in de industrie duizenden varianten zijn gemaakt, met elk net een andere moleculaire staart aan de standaard koolstof-fluorketen. ‘Door die keten steeds een ander staartje te geven, kun je verschillende eigenschappen bewerkstelligen: bijvoorbeeld dat je pan niet aanbakt, en dat je eitje er makkelijk uit glijdt, of dat je mascara niet uitloopt. Maar als je die PFAS uit het water wil halen, lukt dat bij sommige PFAS wel en andere niet – omdat sommige PFAS het juist fijn vinden in water te zitten. Voor die PFAS moet je dan een andere techniek inzetten. Dat maakt de sanering erg duur en ingewikkeld. Bovendien is de zuivering afhankelijk van de omstandigheden in het vervuilde water: hoe zuur is het?, hoeveel andere vervuilingen zitten erin? Technisch wordt er nu heel veel geprobeerd, maar zijn we nog niet op het niveau dat we weten: als we het zó doen, dan is de zuivering robuust en ook goedkoop.’

Lees de rest van het artikel in de papieren of online versie van BB23.