Het toekennen van rechtspersoonlijkheid aan de natuur is ‘geen realistische optie’, concludeert Wageningen University en Research (WUR) in een onderzoek in opdracht van de gemeente Eijsden-Margraten. Wel kunnen de beschermende voordelen die een dergelijke rechtspersoonlijkheid zou bieden op andere wijze worden behaald.
Onderzoek WUR: natuur kan geen rechtspersoon zijn
Eijsden-Margraten wilde haar kwetsbare natuurgebieden beter beschermen door die als rechtspersoon op te voeren.
Motie
Met een in november 2023 aangenomen motie gaf de gemeenteraad van Eijsden-Margraten het college de opdracht om onderzoek te doen naar ‘de juridische en praktische haalbaarheid van het toekennen van rechtspersoonlijkheid aan de natuur in de gemeente Eijsden-Margraten’. De Natura 2000-gebieden in de Zuid-Limburgse gemeente lijden al jaren onder verdroging, vermesting, verzuring, versnippering en een hoge recreatiedruk.
Nieuw-Zeeland
Op verzoek van Eijsden-Margraten inventariseerde WUR de mogelijkheden daartoe. Elders in de wereld is het al gelukt om natuur of specifieke natuurgebieden de status van rechtspersoon toe te kennen, zoals de Whanganui-rivier in Nieuw-Zeeland. In Nederland zou Eijsden-Margraten de eerste overheidsorganisatie met die ambitie zijn.
Nationale wetgeving
WUR onderzocht voor de gemeente een privaatrechtelijke en een publiekrechtelijke route. Die eerste is niet mogelijk zolang daarvoor noodzakelijke nationale wetgeving ontbreekt, concluderen de onderzoekers. ‘Langs publiekrechtelijke weg kan worden gedacht aan de instelling van een ‘natuurschap’, zoals is voorgesteld voor de Waddenzee, maar ook dat zou nationale wetgeving vereisen.’ Dat andere landen inmiddels wel rechtspersoonlijkheid aan de natuur toekennen, ‘heeft te maken met de verschillen in rechtssysteem tussen landen’.
Andere tools
Volgens WUR hebben gemeenten echter genoeg andere tools in handen om hetzelfde resultaat te bereiken. ‘De Omgevingswet biedt daarvoor mogelijkheden en uit de Memorie van Toelichting bij de Aanvullingswet natuur op de Omgevingswet blijkt dat de wetgever ook heeft gewild dat gemeenten een grotere rol vervullen bij het beleid ten aanzien van natuur en landschap.’
De wetgever heeft bewust in die mogelijkheid voorzien
Stem
Zo kunnen gemeenten naast specifieke regels voor bepaalde gebieden en zones ook generieke regels stellen ten aanzien van de natuur en het landschap. Gemeenten kunnen de natuur ook een stem geven door de rol van de gemeentelijke adviescommissie ten aanzien van natuur en landschap te versterken. ‘De wetgever heeft bewust in die mogelijkheid voorzien. Waar in het verleden de advisering beperkt bleef tot gebouwde monumenten, kunnen ook groene monumenten daar het voorwerp van zijn en elders in het land is dat al de praktijk.’
Regelgeving
Concreet komt WUR met vijf aanbevelingen voor het natuurbeleid in Eijsden-Margraten. Als eerste zou de gemeente de regelgeving ten aanzien van beschermde bomen, landschapselementen en houtopstanden op orde moeten maken en aanvullen. ‘Zorg dat het voor eenieder binnen en buiten het ambtelijk apparaat helder is welke regels waarvoor en op welke plaats gelden en dat die regels eenvoudig vindbaar zijn. Zorg dat de sancties op overtredingen effectief, proportioneel en afschrikwekkend zijn; de huidige compensatieplicht volstaat niet. Verbeter in samenhang daarmee de handhaving.’
Adviescommissie
Als tweede zou Eijsden-Margraten de rol van de gemeentelijke adviescommissie voor natuur en landschap moeten versterken. Bijvoorbeeld door ‘de reikwijdte van de advisering uit te breiden tot gevraagde en ongevraagde advisering over natuur en landschap (dus niet louter een mandaat voor landschappelijke inpassing zoals nu het geval is), en wijs ook in de omgevingsvisie en het omgevingsplan de commissie hiervoor aan als adviseur.’ Ook zouden beleidsregels moeten worden vastgesteld waarin de onafhankelijkheid en de openbaarheid van de advisering zijn geborgd. ‘Bezie in hoeverre de raad betrokken wil zijn bij de benoeming van de leden van de commissie en in hoeverre de uitgebrachte adviezen alleen aan het college, of ook aan de raad dienen te worden geadresseerd.’
Pas de gemeentelijke regelgeving waar nodig daarop aan
Nieuwe verplichtingen
Eijsden-Margraten zou daarnaast moeten onderzoeken welke nieuwe verplichtingen op de gemeente rusten ten aanzien van natuur en landschap vanwege de Omgevingswet, ‘met name in relatie tot de Natura 2000-gebieden, de bepalingen van en jurisprudentie over de Milieuaansprakelijkheidsrichtlijn in relatie daartoe en het verbod op (dreigende) verslechtering daarvan. ‘Pas de gemeentelijke regelgeving waar nodig daarop aan.’
Nadeelcompensatie
Als vierde optie raadt WUR de gemeente aan om vast te stellen welke natuur en landschapselementen beschermd of hersteld moeten worden. ‘Scherp de regels daarvoor aan, met nadeelcompensatie voor de belanghebbenden.’ Eijsden-Margraten zou in alle gevallen de eigenaren of pachters van de gronden, natuur of landschapselementen op voorhand volledige nadeelcompensatie moeten bieden, te regelen in samenspraak met de provincie Limburg.
Verbinding
Tot slot adviseert WUR Eijsden-Margraten om te streven naar verbinding. ‘Neem zowel de zorgen over natuur en landschap als de zorgen over landbouw en woningbouw serieus. Zoek naar mogelijkheden om andere dan de eigen belangen te begrijpen en waar mogelijk te honoreren. Streef naar win-winsituaties en maatschappelijk draagvlak.’
Plaats als eerste een reactie
U moet ingelogd zijn om een reactie te kunnen plaatsen.