Als we het hebben over warmtenetten, dan hebben we het over Denemarken. Onze bovenburen leven onze droom: miljoenen woningen fossielloos verwarmd, aangesloten op warmtebedrijven in handen van gemeenten en vaak ook coöperaties.
Warmtenetten: wat doen wij verkeerd en de Denen goed?
Deskundigen hebben fundamentele kritiek op de Wet collectieve warmte.
Spreek een Nederlandse energiedeskundige en hij of zij heeft de mond vol van het Deense voorbeeld. Kamerleden, ambtenaren, raadsleden; ze zijn naar het Deense afgereisd om de toekomst te zien.
Helemaal toeval is dit alles niet. Ja, Denemarken heeft sinds de oliecrisisjaren (ook zij hadden autovrije zondagen) al vroeg een ommezwaai moeten maken naar woningen op warmtenetten. De Groninger gasbel die ons warm hield, bestond daar niet.
Onze aandacht trekken
Tegelijkertijd werken de Denen er hard voor om onze aandacht te trekken. Vanuit de Deense ambassade in Den Haag voert het Deense Energie Agentschap een overheidslobby. Ook is er de koepelorganisatie Danish Board of District Heating (DBDH), waar tientallen Deense bedrijven uit de warmtesector lid van zijn. Zij brengen wereldwijd de Deense warmtekennis aan de man. Ook adviseren zij lokale overheden bij het maken van warmteplannen.
Zoals in Nederland. Iemand als Morten Jordt Duedahl van DBDH werkt al jaren met lokale overheden in onder meer Schotland, Duitsland en Nederland. Afgelopen april sprak hij bijvoorbeeld op een Deens-Nederlandse conferentie in de gemeente Súdwest-Fryslân. Hij kent de context hier goed: zonder moeite refereert hij aan Nederlandse instellingen als de BNG Bank, gemeentekoepel VNG, en het NPLW: het Nationaal Programma Lokale Warmte.
Schotten en Nederlanders lopen tegen bijna dezelfde problemen aan
Morten Jordt Duedahl
Schotten en Nederlanders
Zou je Schotse en Nederlandse beleidsmakers in één kamer zetten en over warmte laten praten, dan merk je geen verschil, vertelt Morten Jordt Duedahl. Beide landen worstelen met de overstap van aardgas naar warmtenetten en warmtepompen. ‘Schotten en Nederlanders lopen tegen bijna dezelfde problemen aan. Negentig procent van de oplossing is voor beide landen gelijk.’
Aan de techniek ligt het niet, beklemtoont Morten Jordt Duedahl. Dat de techniek van warmtenetten werkt, heeft Denemarken genoegzaam aangetoond. ‘Het is heet water door leidingen’, vat hij samen. ‘We kunnen het water verhitten. We kunnen de juiste leidingen ontwerpen omdat we fantastische software hebben. We kunnen het door de hele stad pompen. De technologie werkt.’
De echte worsteling
‘De echte worsteling is: hoe organiseer je dat?’, vervolgt hij. ‘Hoe zorg je dat een gemeente die CO2-neutraal wil zijn in 2045, of in welk jaar ook, krijgt wat ze wil? De tweede vraag: wie gaat dat financieren? In Nederland werkt de BNG Bank hard aan aantrekkelijke, langlopende leningen voor lokale overheden en coöperaties, zodat zij in de nieuwe warmtenetten kunnen stappen en voor minstens 51 procent eigenaar kunnen worden van het publieke warmtebedrijf.’
‘Het derde vraagstuk: dit zijn lokale projecten. Het gaat hier niet om een internationale markt. Als je een stad als Leeuwarden hebt, dan moet de gemeente voor die hele stad een plan maken: “Eerst doen we dit, dan doen we dat. We kunnen niet vanaf dag één 100 procent groen zijn, maar we weten dat we dat op langere termijn kunnen bereiken.” Het is een complex planproces. De gemeente moet ook een warmteoplossing bieden aan iedereen buiten de wijken met een warmtenet. Maar dat is simpel: geef ze warmtepompen. Vandaag de dag is dat de enige technologie naast warmtenetten. Waterstof is geen optie. Directe elektriciteit is ook geen optie.’
‘En waar lokale overheden tot slot mee worstelen: ze moeten in staat worden gesteld om hun regierol te pakken’, besluit Duedahl. ‘Dat zijn alle punten bij elkaar.’
Het harde oordeel
Eén pijler voor dit alles is de Wet collectieve warmte, die de Tweede Kamer voor de zomer aannam. Met die wet als basis schrijven Nederlandse gemeenten momenteel aan hun warmteprogramma’s, die uiterlijk eind volgend jaar moeten zijn vastgesteld.
Toch oordeelden deskundigen hard over deze wet. De wetenschappelijke toets die afgelopen mei uitkwam, had fundamentele kritiek op schrijnende punten: de wet biedt geen oplossing voor de relatief hoge tarieven die huishoudens moeten betalen, en gemeenten dreigen alsnog weinig invloed te krijgen doordat de wet stuurt op weliswaar publieke maar toch grote warmtebedrijven. Er zaten echter slechts drie Kamerleden bij de technische briefing.
Als je kijkt naar warmtewetten in andere landen, die zijn zó eenvoudig
Annelies Huygen
300 kantjes
Eén van de deskundigen was Annelies Huygen, tot voor kort bijzonder hoogleraar Ordening van energiemarkten aan de Universiteit Utrecht. ‘Als je kijkt naar warmtewetten in andere landen, die zijn zó eenvoudig’, vertelt ze. ‘Wij hebben nu een wet van negentig kantjes. Inclusief memorie van toelichting gaat het om 300 kantjes. Alles is tot in het kleinste detail geregeld. Iedere regel uit die wet kan wel iets tegenhouden.’
Huygens kritiek loopt langs meerdere lijnen. Eén lijn is dat de wet inherent conservatief is in een warmtewereld vol technologische sprongen vooruit. Gemeenten moeten warmtekavels toewijzen aan publieke warmtebedrijven, waarbij de plannen volgens Huygen meestal worden gevoed met modellen en cijfers op basis van ‘traditionele’ warmtenetten: middentemperatuurnetten die bijvoorbeeld restwarmte uit een industrie over een lange afstand vervoeren, met tot wel 30 procent warmteverlies.
Zonnefolie!
Veel minder wordt gerekend met kleine kavels en moderne laagtemperatuurnetten, aangesloten op bijvoorbeeld de restwarmte van ziekenhuizen, supermarkten of winkelcentra. De leidingen hiervoor zijn goedkoper, zegt ze. Ook denkt ze aan zonne-energie en batterijen als warmtebronnen: de prijzen dalen, de mogelijkheden nemen toe (zonnefolie!). ‘Je kunt uit steeds meer lokale bronnen warmte halen, en daar passen andere warmtenetten en procedures bij. Wat ik zie, is dat we in Nederland doen alsof die ontwikkelingen er niet zijn.’
Betaalbaarheid
Een andere lijn van haar kritiek is de betaalbaarheid voor huishoudens. Dit blijft een hoofdpijndossier. ‘Het probleem is dat gemeenten erg weinig invloed op die betaalbaarheid hebben. Zeker als ze zich verenigen in die bovenregionale warmtenetten’, zegt Huygen. ‘Want dan ben je een minderheidsaandeelhouder.’
Kan een wethouder straks met een goed verhaal over een betaalbare warmteoplossing langs de deuren? ‘Nee, ik denk het niet’, reageert ze. ‘Warmte is hier heel veel duurder dan in Denemarken, België of Duitsland. Het vervelende is dat we niet zo goed weten hoe dat komt. Volgens mij zijn er veel oorzaken tegelijk. We hebben bijvoorbeeld ongelooflijk grote warmteverliezen. We hebben ook een ongelooflijk hoog vastrecht. In mijn wijk in Leiden zit een studentenflat aan een warmtenet: ze betalen 740 euro vastrecht. Dan hebben ze nog geen douche genomen. Niks. En in de zomer is het er bij hen 40 graden, want ze zitten op het zuiden en er is geen koeling.’
Lees de rest van het artikel in de papieren of online versie van BB#16.
Plaats als eerste een reactie
U moet ingelogd zijn om een reactie te kunnen plaatsen.