Staatssecretaris Aartsen zoekt uitweg uit staalslakdossier

Voor volgend jaar de zomer begint, moet er een nieuwe visie op het gebruik van staalslakken op tafel liggen. Dat schrijft demissionair staatssecretaris Thierry Aartsen van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat in een Kamerbrief. Hij wil vaart maken in dit milieudossier, dat in feite al een kwart eeuw speelt.

Voorlopig blijft zijn tijdelijke verbod op veel toepassingen van staalslak nog gelden, waaronder als halfverharding op wandel- en fietspaden. Afgelopen zomer ging deze tijdelijke regeling in voor een jaar. Met toestemming van de Europese Commissie kan hij het verbod een half jaar verlengen. Aanleiding voor het besluit van Aartsen was tal van mediaberichtgeving over de mogelijk risico’s voor mens en milieu van dit steenachtige materiaal. Dit heeft te maken met de zuurgraad ervan, en ook de aanwezigheid van metalen. Staalslak is een restproduct van de raffinage van staal, en wordt gebruikt als vervanger van primaire grondstoffen als zand.

Zeeuwse gemeenten

In zijn Kamerbrief beschrijft Thierry Aartsen onder meer de gesprekken die zijn ministerie voert met meerdere lokale overheden. Afgelopen september stuurden dertien Zeeuwse gemeenten bijvoorbeeld een bezorgde brief aan de staatssecretaris, over het gebruik van staalslakken voor dijkversterkingen in de Oosterschelde. Tot volgend jaar zomer mogen ook hier geen staalslakken meer gebruikt worden. Half december was hij nog op bezoek in het provinciehuis in Middelburg.

Opvallend genoeg stelde toenmalig CDA-Kamerlid Ad Koppejan al in 2009 Kamervragen over het gebruik van staalslakken bij dijkversterkingen in de Oosterschelde: ‘Kunt u garanderen dat het gebruik van de nu voorgestelde materialen voor de dijkversterkingen in de Oosterschelde en de Westerschelde geen risico’s oplevert voor het onderwaterleven?’ Verantwoordelijk bewindsvrouw was toen staatssecretaris Tineke Huizinga-Heringa van de ChristenUnie. Volgens de staatssecretaris was uit onderzoek gebleken dat er geen milieuverschil was tussen het gebruik van een primaire grondstof als breuksteen of een secundaire als staalslak.

Geen negatieve effecten

In de jaren erna stapte Stichting Oosterschelde alsnog naar de rechter, om Rijkswaterstaat te dwingen staalslakken niet meer te gebruiken. Maar de stichting kreeg in 2012 geen gelijk bij de Raad van State. Mei vorig jaar werden de conclusies van destijds bevestigd door onderzoekers van Wageningen University & Research. ‘Uit de beschikbare literatuur en onderzoeksrapporten kan worden opgemaakt dat het niet aannemelijk is dat er negatieve effecten zijn op schelpdieren als gevolg van uitloging van zware metalen uit staalslakken die zijn toegepast bij vooroeververdediging in de Oosterschelde en Westerschelde’, schrijven zij.

Tevens is er bij mosselen geen opvallende stressrespons te vinden. Tot slot was er maar weinig invloed op de zuurtegraad van het zeewater. Opvallend is dat de onderzoekers beschrijven dat ook bij een primaire grondstof als breuksteen in potentie metalen kunnen uitlogen. Met breuksteen wordt gebroken natuursteen bedoeld.

SP in 2025 en 2001

Afgelopen oktober stelde SP-Kamerlid Jimmy Dijk schriftelijke vragen naar aanleiding van journalistiek onderzoek dat honderden locaties in kaart had gebracht waar staalslakken in bijvoorbeeld halfverharding is verwerkt, zoals op woonerven, of wandel- en fietspaden. Dit gebruik hoefde tot voor kort niet gemeld te worden, waardoor het onduidelijk is waar zich in de openbare ruimte staalslakken bevinden. Momenteel brengt een taskforce de locaties in beeld. Ook komt er binnenkort een meldplicht voor bedrijven.

De vragen van Dijk doen denken aan de vragen die een kwart eeuw geleden al gesteld werden door een voorganger van hem bij de SP: toenmalig Kamerlid Remi Poppe. Poppe vroeg in 2001 aan toenmalig minister Jan Pronk van Volkshuisvesting, in het kabinet Kok-II, hoe het zat met berichtgeving over staalslakken die al het leven in vijvers doodden. En of dit al vaker voorgekomen was.

Het ging toen om nieuwbouwwijk Getsewoud in Nieuw-Vennep in de gemeente Haarlemmermeer. Daar was tien hectare aan waterpartijen aangelegd door een Zuid-Hollandse aannemer, die daarvoor 250.000 ton staalslakken had aangekocht van een Belgische staalfabriek. Dit staalproduct zorgde echter voor een hoge zuurgraad in het water. Het geschil hierover leidde tot een rechtszaak tussen aannemer en gemeente, die de gemeente niet won. Tienduizenden kilo’s staalslak moesten worden opgeslagen in een depot, voordat ze weer afgevoerd konden worden.

Staalslakken en golf

Met een vergelijkbare situatie zit de gemeente West-Betuwe nu. In zijn Kamerbrief beschrijft Aartsen dat zijn ministerie de gemeente helpt met het vinden van een oplossing voor een depot bij het dorp Spijk gevuld met 670.000 ton staalslakken. Het begon ermee dat golfclub The Dutch jaren geleden een lokale aannemer in de arm nam voor de aanleg van een nieuwe golfbaan, met een geluidswal langs de A15.

Waterschap Rivierenland greep in, vanwege verontreiniging van het oppervlaktewater. ‘Uit onderzoek bleek dat de staalslakken niet zijn aangebracht zoals voorgeschreven in het certificaat’, schrijft het waterschap. Om verdere vervuiling te voorkomen is het hele gebied rond de golfbaan afgedamd. Een probleem is dat de enorme hoeveelheid staalslakken zwaar wegen op de slappe veenbodem, waardoor grondwater vervuild kan raken.

Een motie

Alleen al omdat ook de naastliggende gemeente Gorinchem zich zorgen begon te maken, en de raadsleden vrezen voor de financiële gevolgen voor de gemeente West-Betuwe, is een motie aangenomen die het rijk om hulp vraagt. De gemeente krijgt momenteel rijksambtelijke ondersteuning.

Omwonenden, waaronder een manegehouder, willen dat de gemeente de staalslakken simpelweg verwijdert. Maar de Raad van State oordeelde in 2024 dat de gemeente dit niet hoeft. Nog tot afgelopen februari stonden ook de aannemer en de golfclub tegenover elkaar in de rechtbank.

Toen de problemen waren ontstaan, heeft de golfclub de aannemingsovereenkomst opgezegd. In maart 2019 moest de aanleg namelijk wel stoppen, omdat de omgevingsdienst een last onder bestuursdwang en onder dwangsom oplegde. De aannemer wil van de golfclub een nabetaling.

Pelt & Hooykaas

Een belangrijke speler in Nederland in de verkoop van staalslakken is het bedrijf Pelt & Hooykaas, dat reststromen van Tata Steel verwerkt. Het bedrijf verzette zich eerder tegen een gezondheidskundige studie van het RIVM uit 2023. Het RIVM zou zich baseren op verkeerde aannames. Ook wilde het bedrijf de risico’s in verhouding plaatsen, bijvoorbeeld wat betreft de zuurtegraad: ‘De pH van staalslak (11 – 12,5) ligt in dezelfde range als de pH van cement, mortels, beton en betonpuin (pH-range 12 – 13,8)’, stond in een eigen second opinion.

Maar afgelopen september heeft de Inspectie voor Leefomgeving en Transport (ILT) een voornemen tot een last onder dwangsom aan Tata Steel opgelegd, omdat het staalbedrijf in IJmuiden staalslakken niet als ‘gevaarlijk’ had ingedeeld. Dat had wel gemoeten. ‘Dit betekent dat Tata moet gaan aangeven dat de stof bijtend is voor de ogen en irriterend voor de luchtwegen. Het effect is dat Tata maatregelen tegen verstuiving moet voorschrijven bij transport en bij het toepassen van LD-staalslakken.’ Met LD wordt verwezen naar de Oostenrijkse stad Linz en regio Donawitz, waar ooit een bepaald bewerkingsproces voor staal is ontwikkeld.

Het OM

Om een vergelijkbare reden doet het Openbaar Ministerie strafrechtelijk onderzoek naar Pelt & Hooykaas. Het is niet de eerste keer dat het OM strafrechtelijk betrokken raakt. Eerder was dat bij een Zuid-Hollandse bedrijf dat volgens het OM op de verkeerde manier staalslakken gebruikte als ondergrond voor een fabriek. Het vergelijkbare speelde bij een bedrijf dat met staalstakken een vuilstort in het Gelderse Eerbeek heeft afgedicht, waarna er zonnepanelen op kwamen.