Staalslakken in Muiden? ‘Ik schrok nogal van de publicatie’

Dat blootliggende staalslakken bij omwonenden onder meer bloedneuzen kunnen veroorzaken, was al jaren bekend. In 2021 maakte Omroep Gelderland al eens een reportage over een hele berg aan staalslakken in de gemeente Eerbeek, die als ondergrond dienden voor duizenden zonnepanelen. In datzelfde jaar besteedde de landelijke televisie aandacht aan staalslakken in de Zuid-Hollandse gemeente Hellevoetsluis. Daar moesten ze een onderlaag vormen voor een nieuwe weg.

In reactie hierop verschenen er meerdere waarschuwende rapporten: van het RIVM, de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) en de Algemene Rekenkamer. De conclusies: zowel regelgeving als toezicht zijn onvoldoende.

De media

Maar ook daarna bleken de problemen met staalslakken niet verdwenen. Dat heeft Hugo Bellaart gemerkt, sinds 2023 wethouder in de gemeente Gooise Meren. Eind april 2025 keek hij aan tegen een journalistiek onderzoek van platform Investico, nieuwswebsite Nu.nl en weekblad De Groene Amsterdammer. Zij publiceerden samen een overzicht van ruim honderd locaties waar staalslakken gebruikt zijn, waaronder in Muiden. Muiden is één van de steden die zijn opgegaan in gemeente Gooise Meren. ‘Hier zijn staalslakken verwerkt in de grindsoort Graustabiel en gebruikt op een hofje in een woonwijk’, schreven de betrokken journalisten.

Niet veel later stonden verslaggevers van RTL Nieuws te filmen in de nieuwe woonwijk De Krijgsman, gebouwd door bouwbedrijf Dura Vermeer op het terrein van de voormalige Koninklijke Nederlandse Springstoffen Fabriek (KNSF). Deze kruitfabriek was in de jaren tachtig nog groot in het nieuws geweest vanwege een illegale levering aan het Iran van ayatollah Khomeini. Ook vonden er door de jaren meerdere dodelijke explosies plaats. Maar dit keer ging de aandacht naar iets heel anders: naar de halfverharding gebruikt in drie hofjes.

Graustabiel

Wethouder Hugo Bellaart wist er niks van dat de gebruikte kiezels in de nieuwe woonwijk staalslakken bevatten. Dit zijn restproducten van de raffinage van ijzer naar vloeibaar staal, waarbij veel kalk is gebruikt. De hoge pH-waarde van dit kalk kan gezondheidsklachten geven.

‘Staalslak wordt op twee manieren gebruikt’, legt Hugo Bellaart uit. ‘Eén, als fundament onder snelwegen. Dan is het afgedekt, maar krijg je nog weleens lekkage. In dat geval gaat het, voor zover ik weet, om 100 procent staalslak. Daarnaast is er het gebruik als bindmiddel in halfverharding, zoals gebruikt in Muiden in het product Graustabiel. Graustabiel bevat 25-27 procent staalslak.’

GGD en OFGV

Bellaart: ‘Dat product was in die wijk dus toegepast. Al snel stond de televisie op de stoep. Dat gaf grote bezorgdheid in deze wijk, een zeer kinderrijke wijk, met veel duurdere woningen, waar veel Amsterdammers zijn komen wonen. Ik schrok nogal van de publicatie, en heb direct een ingenieursbureau gezocht dat bodemmonsters kon nemen. We beschikten wel over certificaten bij het product, maar die vertrouwde ik niet meer. Ik wilde echt weten: wat zit er in die grond? De uitslagen zijn daarna naar GGD Amsterdam en de omgevingsdienst OFGV gegaan.’

‘Ik heb ook contact gezocht met het RIVM, maar daar zei men niet veel meer dan dat kinderen hun handen goed moeten wassen na het buitenspelen. De GGD Amsterdam wist er meer van, en kwam met een duidelijk rapport, waaruit twee dingen kwamen. Eén, en daar was ik het meest beducht voor geweest: dat er geen kwalijke zware metalen in zaten. Wat er als tweede overblijft is de hoge pH-waarde van het materiaal. Beloofd was dat die zou dalen na verloop van tijd. Maar dit spul lag er al drie jaar en dat was dus niet gebeurd. Die hoge pH-waarde geeft niet zozeer gezondheidsrisico's, zoals je met zware metalen wel zou hebben, maar geeft wel gezondheidsklachten.’

De volle laag

Bellaart: ‘De GGD zei: haal het weg op die plekken waar kleine kinderen veelvuldig op de grond spelen. Dat hebben wij samen met de ontwikkelaar direct besloten. Bewoners waren ook wat gerustgesteld. Maar op enig moment waren er mensen die zeiden: “Het ligt ook op fietspaden en wandelpaden. Daar willen we het ook wel weg hebben.” Toen hebben we de afspraak met de ontwikkelaar gemaakt dat wij de kosten 50-50 deelden. Dan zou het vrijwel overal weg zijn. Maar toen kwam het rapport uit van de omgevingsdienst, dat ietsje verder ging dan dat van de GGD. De omgevingsdienst zei: die pH-waarde kán uitlogen en in het grondwater terechtkomen. Hoewel het ons eerste plan was om de bovenste laag, zes centimeter, weg te halen, hebben wij vanwege het rapport van de omgevingsdienst besloten de volle 12 centimeter te verwijderen.’

‘Tot slot was er nog één rijbaan van betonplaten, met middenin een klein beetje grind. Ook dat was Graustabiel. Als college wilden we dat laten liggen tot we grootonderhoud zouden plegen. Op een rijbaan spelen over het algemeen geen kinderen. Maar de gemeenteraad zei: haal dat toch maar weg. Dat was nog een keer 50.000 euro. Dus we hadden een totale kostenpost van rond de zes ton.’

Wie is aansprakelijk?

‘Er komt natuurlijk een moment dat je het over de kosten en de verantwoordelijkheid moet gaan hebben. Dan zouden wij als gemeente de ontwikkelaar aansprakelijk kunnen stellen, omdat die dat materiaal gekozen heeft en voor eigen rekening en risico een gebied ontwikkelt. Maar de gemeente had het materiaal wel goedgekeurd. Het punt was dat uit de specificaties van het materiaal niet was op te maken dat er staalslak in zat. De gebiedsontwikkelaar wist dat niet. Dan kun je zeggen: de aannemer of leverancier is aansprakelijk. Maar die zeggen: het is gecertificeerd materiaal. Het was goedgekeurd door het ministerie van I en W.’

De motie

Om die reden diende het college van de gemeente Gooise Meren een motie in voor de Algemene Vergadering van de VNG die eind november gepland stond. Hierin pleit Hugo Bellaart voor een compensatiefonds van het rijk. De motie werd mee ondertekend door de gemeente Arnhem. Nog vóór de ALV kreeg Bellaart telefoon van de nieuwe staatssecretaris op I en W: partijgenoot Thierry Aartsen. De VVD-wethouder kon op het ministerie zijn verhaal doen, samen met vertegenwoordigers van IPO en VNG.

Een taskforce

Daar meldde de staatssecretaris een taskforce op te zetten, die de locaties in beeld zal moeten brengen en gemeenten ondersteunen. Ook stelde Aartsen afgelopen zomer een tijdelijk en gedeeltelijk verbod op het gebruik van staalslakken in.

‘Die taskforce is ook wel nodig’, zegt wethouder Bellaart. ‘Omgevingsdiensten hanteren bij hun advisering het voorzorgsprincipe. In de praktijk kan het qua maatregelen dan disproportioneel worden. Zou je staalslakken overal in het land weghalen, dan gaat dat om enorme hoeveelheden. Ik heb op het ministerie dus gezegd: “Voor colleges is het ingewikkeld om een advies van een omgevingsdienst te krijgen en dan tegen de raad te zeggen: weet je wat, dat is een mooi advies, maar wij doen het niet.” Dat gaat niet. Dus we hebben meer kennis nodig: wat is proportioneel als staalslakken in een bepaalde toepassing aangetroffen worden?’

Proof of the pudding

Omdat de wethouder blij was met de snelle reactie van de staatssecretaris, heeft hij de motie aangehouden. ‘Wij gaan er vanuit dat het ministerie op enig moment met een regeling komt´, zegt hij nu. ‘Het was immers goedgekeurd materiaal. We hebben ook bijvoorbeeld een bommenregeling: als er een bom wordt gevonden, wordt 70 procent van de kosten betaald door het rijk. The proof of the pudding is in the eating. Vandaar dat ik de motie heb aangehouden. Er moeten wel echte oplossingen komen, in de vorm van kennis over hoe gemeenten hiermee moeten omgaan, in de vorm van een instructie naar omgevingsdiensten, en uiteindelijk ook iets van een compensatie voor gemeenten.’

Niet helemaal proportioneel

Tot slot een gewetensvraag: is het terugkijkend misschien ook disproportioneel hoe de gemeente Gooise Meren met de staalslakken in de wijk is omgegaan?

‘Ja, ik denk dat het niet helemaal proportioneel is. We halen nu veel meer weg dan alleen de halfverharding in de hofjes wat de GGD adviseerde. Maar het ging hier wel om een zeer kinderrijke buurt, met veel zorgen over een nieuwe fenomeen. Dan haal je zo wel alle zorgen weg. En een gemeenteraad vindt het ingewikkeld om te zeggen: “Op bepaalde plekken kan het blijven liggen, want op die plekken kan het geen kwaad.” Ik vind het begrijpelijk dat die dynamiek zo ontstaat, maar denk tegelijkertijd: er ligt in Nederland ontzettend veel materiaal waarvan je je kunt afvragen of dat nu wel prettig materiaal is. Asfalt bevat natuurlijk ook van alles.’