Sociale basis redt vergrijsd Bergen

De gemeente Bergen in Noord-Holland is de meest vergrijsde gemeente van Nederland. Van de 30.000 inwoners was op 1 januari van dit jaar bijna 35 procent 65 jaar of ouder, een op de drie dus. Dat is 14 procentpunten meer dan het landelijk gemiddelde van 21 procent (een op de vijf).  Hoe houdt de zo sterk vergrijsde gemeente Bergen zich toch vitaal?

Prins Hendrik

Voor de gelegenheid heeft wethouder Marco Wiesehahn-Vrijman (economische en sociale zaken) zijn bezoek uitgenodigd in het statige gebouw van de ‘Prins Hendrik’: een voormalig tehuis voor oud-zeelieden, nu een woonzorgcentrum voor ouderen van de Zorgcirkel in Egmond aan Zee. ‘De Wmo-dagbesteding wordt hier gefaciliteerd vanuit de gemeente’, zegt Wiesehahn. ‘Maar er zijn ook een heleboel vrijwilligers uit het dorp die zich verbonden voelen met deze plek. Ze kloppen hier zelf aan met de vraag wat ze kunnen doen, ook voor meer zingeving in hun eigen bestaan. Deze mensen als gemeente blijven stimuleren en faciliteren’, vat hij zijn boodschap samen, ‘dat is essentieel.’

Aankloppen

Hoe bouw je als gemeente zo’n netwerk van bedrijvige vrijwilligers op? Moet je, zoals voorzitter Jet Bussemaker van de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving suggereert, bij elke kersverse pensionado aankloppen met de vraag of hij of zij zich als vrijwilliger wil inzetten voor de lokale gemeenschap? Nee, vindt Wiesehahn. ‘Als je op zo’n moment als gemeente, als overheid, bij mensen aanklopt over mogelijke taken, dan ben je ze naar ik vrees meteen kwijt.’

Preventieteam

Volgens Wiesehahn begint het contact idealiter al in een eerdere levensfase door met elkaar een ruim aanbod te creëren aan voorzieningen, ‘een sociale basis’. De wethouder: ‘Zo hebben we in de gemeente Bergen een preventieteam, een team wat alle binnenkomende hulpvragen opvangt en in gesprek gaat met inwoners en hun omgeving. Welke activiteiten, voorzieningen en interventies zijn er nog mogelijk voor er formele Wmo-hulp nodig is.’

Yogales

Daarvoor is volgens hem niet zozeer de gemeente aan zet, maar een aantal key stakeholders in de diverse dorpen. ‘Professionals die sportles geven, spelactiviteiten faciliteren, wandelingen in de duinen organiseren of yogales.’ Het gaat er als gemeente vervolgens om de netwerken die ontstaan zo organisch mogelijk in elkaar te laten overvloeien, ‘zonder dat je als burger meteen het gevoel krijgt dat het een gemeenteproduct is waar je met subsidie gebruik van maakt.’

Sociaal netwerk

En dat werkt, zegt Wiesehahn. In weerwil van de verouderende bevolking is een derde van het aantal hulpvragen voor de Wmo in de gemeente Bergen met deze preventieve aanpak opgelost. ‘Als mensen een sterk sociaal netwerk hebben, hebben ze bijvoorbeeld de huishoudelijke hulp minder snel nodig. En ik durf gerust te stellen dat er niemand in onze gemeente is die door eenzaamheid of door gebrek aan kwaliteit van dienstverlening tekort hoeft te komen.’

Focus

Ruimhartig faciliteren, daar draait het volgens Wiesehahn in Bergen om. Als meest aansprekende voorbeeld noemt hij de subsidie sociale basis, ‘waarin we inwoners bij initiatieven snel van geld kunnen voorzien. We hebben in onze vernieuwde subsidieregeling duidelijke focus geprobeerd aan te brengen. Activiteiten en interventies die aantoonbaar bijdragen aan de beoogde resultaten op deze gebieden, krijgen hierdoor sneller subsidie.’

Appeltaarten

Het betreft vaak brede initiatieven die de lokale gemeenschapszin kunnen versterken. Wiesehahn: ‘Zoals een bewonersgroep in Schoorl die een sociaal netwerk opbouwt via activiteiten als samen appeltaarten bakken. Daarnaast hebben we natuurlijk ook onze sporthallen en de grotere dorpshuizen, waarin we beweging en samenzijn faciliteren. Op al die fronten bieden we op de achtergrond financiële ondersteuning.’

80-plussers

Belangrijk is volgens Wiesehahn dat daarbij de verschillende generaties samenkomen. ‘Dus niet in afzonderlijke groepjes van alleen 80-plussers of 65-plussers, maar waar mogelijk mengen. Ook jongeren erbij betrekken. Dat ook iemand van een jaar of twintig eens een ouder persoon te spreken krijgt om levenservaringen uit te wisselen. Als je die wisselwerking weet te faciliteren, dan ontstaat er iets moois.’

Kop koffie

De gemeente Bergen ontwierp er een speciale communicatiecampagne voor: Goud voor Elkaar. Wiesehahn: ‘Om de mensen op straat weer het ­bewustzijn te geven dat er ook anderen zijn die niet actief kunnen deelnemen in de samenleving en voor wie je best wat kunt betekenen. Al ga je maar eens een kop koffie drinken bij je buurvrouw.’

Rekverband

Toch blijft het de vraag hoe ver het rekverband van gemeenschapszin uiteindelijk kan worden uitgetrokken zonder te knappen. Want de veroudering in de gemeente Bergen zet verder door, weet ook Wiesehahn. ‘In het jaar 2040 is hier naar verwachting 40 procent van de bevolking 65-plus. Dat wordt een stevige klus. Ook qua benodigd zorgpersoneel krijgt Noord-Holland-Noord een major uitdaging om het allemaal rond te krijgen. Arbeidsmigratie raakt uit de gratie, waardoor nieuw werkpotentieel minder vanuit het buitenland kan komen. Dat baart me wel zorgen.’

Stikstofcrisis

De makkelijkste oplossing - meer nieuwbouw voor jongeren - valt in de door Natura2000-gebied omringde dorpen voorlopig lastig te realiseren. Ook de stikstofcrisis zit de gemeente Bergen de eerstkomende jaren bij haar bouwplannen dwars. In de woonzorganalyse van de ­gemeente is in kaart gebracht welk aanbod straks nodig is, maar de vraag is op welke ­termijn die woningen zich laten realiseren. Wel verruimde de gemeente alvast de mogelijkheden voor mantelzorgwoningen. ‘Er is in principe geen omgevingsvergunning meer voor nodig.’

Mantelzorgers

Ook de voor een preventieve aanpak ‘extreem belangrijke’ mantelzorgers wil de gemeente ontzien. Wiesehahn: ‘Mensen houden dat mantelzorgen vaak een paar maanden vol, maar op een gegeven moment wordt het te zwaar. Op regionaal niveau hebben we daarom in samenwerking met andere gemeenten een logeerfaciliteit gecreëerd voor degene die wordt verzorgd. Die kan een tijdje op een logeerlocatie terecht, waardoor de mantelzorger even adem kan halen.’

Inspiratie

Samenvattend - ziet Wiesehahn de doorzettende veroudering van zijn gemeente nou eerder als een probleem of als een potentie? ‘Ik zie het als een bron van inspiratie’, ontwijkt hij handig de vraag. ‘Hier in Bergen, Egmond en Schoorl leven zo veel mensen met bijzondere verhalen. Als je die aan elkaar blijft vertellen, dan zul je je erover verbazen hoelang mensen zich gezien en gehoord voelen. En hoe ze gelukkig en vitaal oud worden.’

Lees het hele verhaal over Bergen deze week in BB21, een special over vergrijzing (inlog). Of luister de podcast Achter het Artikel.