Bodemenergie en Zeer Lage Temperatuur-netten vormen ideale combinatie

Zeer Lage Temperatuur-netten, afgekort als ZLT-netten, leveren duurzame warmte en koude op temperaturen onder de 30°C. Omdat deze netten met dergelijke lage temperatuur werken, vormen ze een uitstekende combinatie met bodemenergie. Door de distributie van relatief lage temperatuur uit de bodembron zijn de warmteverliezen in het net minimaal en werkt het net, in combinatie met warmtepompen, met een zeer hoog rendement.

‘ZLT-netten als basisinfrastructuur; dé extra route in de warmtetransitie waarbij bodemenergie cruciaal is.’ Met die woorden begon Robert-Jan van Egmond, programmamanager duurzame warmte en koude bij TKI Urban Energy zijn presentatie op het Nationaal Symposium Bodemenergie. Tijdens dit jaarlijkse evenement, dat op 15 mei 2025 plaatsvond, werden de bezoekers bijgepraat over toepassingen, kansen, wetgeving en andere thema’s met betrekking tot bodemenergie en WKO-systemen. Van Egmond sprak daarbij met name over de voordelen van relatief kleinschalige ZLT-warmtenetten in wijken als strategie voor opschaling, en ook het feit dat vrijwel overal op lokaal niveau bronnen aanwezig zijn om die netten te voeden.

Circulair en toekomstbestendig

Daarbij pleitte hij onder meer voor een toekomstbestendige, meer circulaire benadering van warmte en koude. Een WKO-systeem past in zijn optiek perfect in die benadering. Door de warmte of koude, die niet direct nodig is, in de bodem op te slaan, kunnen gebruikers deze later goedkoop en energiezuinig toepassen op de momenten dat deze energie wel gewenst is. Juist de mogelijkheid om warmte en koude over een langere periode (gedurende seizoenen) op te slaan, maakt de combinatie tussen bodemenergie en ZLT-netten zo sterk. Bovendien biedt deze combinatie de mogelijkheid om woningen (passief) te koelen; een functie die in moderne, goed geïsoleerde woningen steeds waardevoller wordt, vertelde Van Egmond. Nu al stijgt de behoefte aan koeling in de zomer flink. Op basis van de nieuwe klimaatscenario’s van het KNMI neemt die trend de komende decennia alleen maar verder toe.

ZLT-netten met bodemenergie

Juist door de aard en het temperatuurniveau van bodemenergie vormt deze een uitstekende combinatie met ZLT-netten. De warmte wordt op lage temperaturen in de bodem opgeslagen en via het net getransporteerd. In de winter wordt de opslag gevuld met de koude uit de gebouwen, die in de zomer weer kan worden gebruikt voor koeling. Juist dit samenspel zorgt dat de opslag in balans blijft. Het koelen van de woningen betekent namelijk dat je de warmte uit de woningen haalt en weer in de bodem opslaat voor het winterseizoen. Bovendien zijn de temperatuurverliezen met een ZLT-net onderweg minimaal, wat een dergelijk systeem relatief efficiënt en betaalbaar maakt. Een ander belangrijk voordeel is dat deze aanpak ook decentrale oplossingen mogelijk maakt: in wijken, buurten of zelfs op gebouwniveau. Tot slot biedt een dergelijk systeem ook een uitkomst voor netcongestie. Door woningen met warmtepompen uit te rusten, vragen we veel capaciteit van het elektriciteitsnet. En op veel plekken is die capaciteit beperkt. Echter, de warmtepomp die op een ZLT-net is aangesloten vraagt gemiddeld veel minder elektrische energie dan de tegenwoordig zeer populaire lucht/water-warmtepompen. De constant hoge brontemperatuur van een ZLT-net maakt dat het rendement van een warmtepomp substantieel hoger ligt en daardoor, vooral in de winter en voor de netbeheerder op cruciale piekmomenten, veel minder elektriciteit gebruikt.

‘Volloop’-methode

Dat bracht Van Egmond op het volgende punt in zijn pleidooi en daarmee belangrijk voordeel: het toepassen van ZLT-netten kan aan de hand van een flexibele ‘volloop’-aanpak. Hierbij worden de (bodem)bronnen eerst gefaseerd aangelegd, om vervolgens stap voor stap iedere woning en/of ieder gebouw op hun eigen, ‘natuurlijke’ moment hierop aan te sluiten. Hij stelt voor om bijvoorbeeld de aanleg van een ZLT-net te laten meelopen met overige werkzaamheden, vergelijkbaar met de uitrol voor glasvezel. Als de straat toch open moet, maak van dat moment dan ook gebruik om een relatief kostenefficiënt ZLT-net mee te nemen. Groot voordeel van de ‘glasvezel-methode’ is dat je meteen kunt beginnen met aanleggen en je kunt richten op de bewoners die meteen bij aanleg willen aansluiten. Iedereen die (nog) niet wil, kan dan eerst de ervaringen van buren zien en op een eigen logisch moment overstappen. Dit vergroot de haalbaarheid en mogelijkheden in de praktijk, omdat projecten stapsgewijs en betaalbaar kunnen worden opgeschaald.

Betrokkenheid bewoners vergroten

Op 25 maart van dit jaar organiseerde het Gebruikersplatform Bodemenergie ook al een webinar rondom dit thema. Hier deelden experts hun ervaringen met mini-warmtenetten met bodemenergie. Zo gebruikte Ad van Bokhoven van KWA Bedrijfsadviseurs de gemeente Doetinchem als voorbeeld. Deze gemeente kent veel beperkingen om de energievoorziening te verduurzamen. Maar juist voor gesloten bodemenergiesystemen én mini-warmtenetten liggen daar wél goede kansen. Aan de hand van een ander voorbeeld – een bewonerscollectief in Leiden – liet hij zien hoe je de realisatie van deze netten organiseert. Een goed en vroegtijdig georganiseerde informatiebijeenkomst en het uitdelen van een vragenlijst onder bewoners bleken goede manieren om de betrokkenheid van bewoners te vergroten en de gemeente inzicht te geven in hun bereidheid tot verduurzaming.

Kleine netten hebben de toekomst

Kleine warmte- en koudenetten hebben gewoon veel meer toekomstperspectief dan grote warmte- of koudenetten. Die conclusie trok Toon Buitink van Thermologica, een van de andere sprekers tijdens het webinar. Hij baseerde zich daarbij op het relatief forse warmteverlies in grote netten, die bovendien in de praktijk nog altijd veel gas gebruiken om de warmte te produceren en het net in balans te houden. Daarmee zal de helft van de bestaande warmtenetten voor 2040 niet aan de nieuwe CO2-norm voldoen, zo stelde hij. Er liggen kansen om hier met onder meer bodemenergie verandering in te brengen, maar ook dan zijn er nog beperkingen in die grootschalige netten. Veel meer kansen zijn er volgens hem daarom voor kleinschalige netten. Deze worden direct gekoppeld aan het distributiesysteem in gebouwen of wijken, wat leidt tot kleinere warmteverliezen, betere afstemming op de vraag en het gebruik van lagere temperaturen. Grote netten zijn ‘gepasseerde technologie’, (Z)LT-netten hebben de toekomst, zo luidde zijn conclusie.

Meer comfort voor eindgebruiker

De switch naar LT- en ZLT-netten levert veel comfort op voor de eindgebruiker. “De eindgebruiker kan, als we het netwerk met een WKO combineren, in de zomer over (passieve) koeling beschikken. Ook wij zien dat dit, vanuit de eindgebruiker, steeds belangrijker wordt, gezien de warmtestress die de komende jaren echt toeneemt", aldus Dick Westgeest, voorzitter van het Gebruikersplatform Bodemenergie.