“Airco’s warmen de stad op, dus het is een no-brainer om voor bodemenergie te kiezen”

Voor deze week wordt er koud en nat herfstweer voorspeld. De zomer lijkt nu echt achter de rug en misschien heeft u zelfs de verwarming al aangezet. Toch is het belangrijk om - juist nu – aandacht te blijven hebben voor duurzame koeling, als belangrijk aspect binnen het energievraagstuk.

Met de zomers die steeds warmer worden, neemt de behoefte aan koeling in woningen en utiliteitsgebouwen zichtbaar toe. Hittestress vormt daarbij een groeiend risico voor de gezondheid. Waar airco’s vaak als snelle oplossing worden gekozen, biedt bodemenergie een duurzaam en stil alternatief om gebouwen comfortabel te houden – zónder bij te dragen aan de opwarming van steden.

“Airco’s warmen de stad op dus het is een no-brainer om voor bodemenergie te kiezen”, aldus Rik Molenaar, adjunct-directeur bij Techniplan Adviseurs en bestuurslid van Branchevereniging Bodemenergie. Volgens hem is er geen duurzamere én efficiëntere manier om te koelen dan met een bodemenergiesysteem. “Het kost weinig primaire energie en het is een langetermijninvestering. Je kan er dertig tot vijftig jaar mee vooruit. Een ander voordeel is dat het onzichtbaar is en energie kan bufferen, goed weg is te werken en je hoort het niet.”

Twee typen systemen

Koeling via bodemenergie kan op twee manieren worden gerealiseerd: met een open of gesloten systeem. Bij een open systeem wordt grondwater gebruikt als bron voor warmte of koude. Dit water wordt omhoog gepompt, benut voor energietransport, en vervolgens weer terug de bodem in gebracht. In een gesloten systeem circuleert een vloeistof door een gesloten buizenstelsel, waarbij warmte of koude wordt uitgewisseld met de omringende bodem, zonder direct contact met het grondwater.

“Bij gesloten systemen is koeling meer bijvangst”, legt Rik uit. “Grootschalige koeling is het meest voordelig en effectief met een open systeem. Bij een gesloten systeem stijgt de temperatuur in de bodem na verloop van tijd, waardoor het rendement afneemt. Voor woningen werkt het prima, maar bij gebouwen met constante koelbehoefte, zoals laboratoria, is het minder geschikt.”

Bodemenergie: bewezen techniek

Koelen met WKO is geen nieuw concept. Al in de jaren tachtig werd het toegepast, bijvoorbeeld in Amsterdam bij een drukkerij. “Het gebeurt ontzettend veel, al sinds de jaren tachtig met open systemen en later ook met gesloten systemen,” vertelt Rik. “Na de eeuwwisseling heeft het een grote vlucht genomen.”

Toch is het koelen met bodemenergie niet zo standaard geworden als hij had verwacht. Rik wijst op de relatief hoge startinvestering als een drempel, evenals het complexe speelveld onder de grond. “Duurzame energie is ook een ruimtelijke puzzel. Je moet de bodem in, en daar zijn veel regels voor. Die zijn belangrijk, maar vormen soms wel een barrière.”

Bewustwording en beleid

Rik merkt in de praktijk dat bodemenergie bij veel gemeenten nog onderbelicht blijft. “Wat ik wel merk: bij grotere gemeenten is het blikveld vaak wat breder. Bodemenergie is niet de meest bekende vorm van verduurzaming. En bij kleinere gemeenten is lang niet altijd de kennis aanwezig.”

De enorme opmars van airco’s baart hem zorgen, zeker in dichtbebouwde gebieden. “Airco’s warmen de stad op, dus het is een no-brainer om voor bodemenergie te kiezen. Maar zonder gerichte sturing gaan bodemenergiesystemen de airco’s niet overtreffen. Wat ook meespeelt is dat airco’s visueel totaal niet aantrekkelijk zijn. Ik denk niet dat we in Nederland taferelen willen krijgen zoals in Azië of in Spanje, waarbij op elk balkon een grote airco te zien is.”

Naar de toekomst kijken

Hoewel de techniek achter bodemenergie grotendeels is uitontwikkeld, ziet Rik ruimte voor verbetering in beleid, toepassing en ontwerp. “De toevoeging van de warmtepomp aan open systemen was de grootste innovatie, maar dat is inmiddels al decennia geleden. Verdere verbeteringen zullen waarschijnlijk meer van buitenaf komen – denk aan klimaatverandering of strengere regelgeving.”

“Klimaatverandering kan de koelingsvraag nog urgenter maken,” zegt hij tot slot. “Bij WKO-systemen heb je met een energiebalans te maken. Hoe warmer het wordt, hoe meer die balans gaat verschuiven. Nu kunnen vooral grote gebouwen dat nog aan. Maar dat kan wel betekenen dat we de systemen in de toekomst meer op de koudevraag moeten gaan ontwerpen. Op het gebied van techniek zal er dan weinig veranderen.”

---

Meer weten?

Lees dan ook deze artikelen:

• Maatschappelijke kosten-/batenanalyse energiesystemen: bodemenergie meest gunstig
• Dit is geen weerbericht, maar een wake-upcall voor hittestress in de stad
• Cooling Down-project: Samen werken aan duurzame koeling in Europa