Netbewust bouwen is een dringende noodzaak

Auteur kennisbijdrage: Gertjan Wolleswinkel.

Met de energietransitie in volle gang wordt het gebruik van aardgas teruggeschroefd en speelt elektriciteit een steeds belangrijkere rol als energiedrager. De verschuiving is cruciaal in de strijd tegen klimaatverandering, maar met de toename van elektriciteitsgebruik komt ons stroomnet onder druk te staan. Dit is een grote uitdaging voor gemeenten en ontwikkelaars. De uitvoering van veel plannen voor de aanleg of uitbreiding van wijken en bedrijventerreinen kan op dit moment niet gestart worden. Er worden zelfs nieuwe buurten opgeleverd zonder werkende stroomaansluiting.

De woningbouw staat onder druk

Als netcongestie niet wordt aangepakt raakt de woningbouw letterlijk op slot. Bezien vanuit de ambitieuze doelstellingen van de woondeals en het NOVEX-programma is dit een bedreiging voor de ontwikkeling van de samenleving. Wanneer projecten vertraging oplopen of zelfs stilvallen, loopt het tekort aan betaalbare woningen voor bijvoorbeeld starters verder op, vertraagt de stedelijke gebiedsontwikkeling en neemt het vertrouwen in de overheid af.

Het probleem van piekmomenten

Om netcongestie in een duidelijk perspectief te zetten is het belangrijk om in te zien dat het geen constant probleem is, maar zich juist voordoet tijdens bepaalde piekmomenten in de dag, week en seizoenen. De pieken ontstaan wanneer veel gebruikers in een gebied tegelijkertijd energie nodig hebben of terugleveren. Als pieken blijven optreden, kunnen in het huidige netwerk op bepaalde plekken geen nieuwe aansluitingen meer toegevoegd worden omdat dan niet meer aan de vraag voldaan kan worden. Daarmee zijn de pieken de kern van het probleem waar we bij netcongestie tegenaanlopen. Omdat conventionele oplossingen voor de uitbreiding van netwerken tegen verschillende regels, procedures en beperkingen aanlopen, is het de moeite waard om te kijken of er aan de vraagkant van elektriciteit iets te doen valt. Daar is het concept netbewust bouwen uit ontstaan. Door netbewust te bouwen kunnen veel nieuwbouwontwikkelingen toch doorgaan, zonder het elektriciteitsnet te overbelasten.

Netbewust bouwen

Het idee achter netbewust bouwen is om de pieken in de tijd op te delen door vraagverschuiving en energieopslag. Dit kan alleen als je de vraag centraal kan sturen. Belangrijke randvoorwaarden van netbewust bouwen zijn het zo veel mogelijk besparen op energieverbruik en het collectief maken van de energievoorziening in een energie-hub. Dit kan bijvoorbeeld door: 1) nieuwbouwwoningen zeer goed te isoleren; 2) de woningen van warmte- en koude-te voorzien via een warmte-koude-opslag (WKO) en een warmtenet; 3) het elektrisch laden van voertuigen te laten plaatsvinden in een mobiliteits-hub. Een energiemanagementsysteem regelt de energievraag centraal, zorgt voor en leert van de uitwisseling van de vraag en beschikbaarheid van stroom en maakt slim gebruik van opslag om zo de hoogste pieken in netbelasting te kunnen verlagen. Met energiehubs zijn we beter in staat om de netbelasting in een gebied te beheersen, wat minder druk geeft op het netwerk.

Begin tijdig met nadenken over netbewust bouwen

Netbewust bouwen vraagt ook om een doordachte aanpak van ruimtegebruik en gebiedsinrichting. Netbewuste oplossingen, zoals bijvoorbeeld de genoemde mobiliteitshubs, hebben een impact op de gebiedsinrichting. Daarnaast heeft het implicaties voor de financiële businesscase van bouwprojecten. Het is daarom van belang om al in de initiatieffase van een gebiedsontwikkeling zicht krijgen op de kosten, opbrengsten en de ruimtelijke impact van het energiesysteem. Tijdig beginnen met nadenken over netbewust bouwen geeft je tijd om alle mogelijke maatregelen in kaart te brengen en voorkomt dat je zaken mist, wat de kans op vertraging, een suboptimale mix of een onhaalbaar plan verkleint. Het is belangrijk om hierin al stakeholders zoals de netbeheerder te betrekken. Want het voorkomen van de gevreesde piekbelasting kan onder andere betekenen dat de investering in het elektriciteitsnetwerk minder hoog hoeft te zijn. Een besparing waar de hele maatschappij voordeel van heeft.

Maatschappelijke plicht

Vanwege de grote actuele maatschappelijke opgaven: de energietransitie, de verduurzaming van bedrijven en de nieuwbouwopgave, is het een gezamenlijke maatschappelijke plicht om netbewust te gaan bouwen. Omdat alleen op die manier de woningbouw eerder en duurzaam van het slot kan. Sommige gemeenten en ontwikkelaars rekenen er op dat netcongestie tijdelijk is en dat na 2030 de bouwplannen als voorheen kunnen doorgaan. Maar dit is niet te verwachten, onder andere omdat het uitbreiden van het elektriciteitsnet veel meer verlangt dan eerder werd aangenomen. Door als gemeente en ontwikkelaars vanaf nu in te zetten op netbewust bouwen maak je een generatiebestendige keuze die breed op draagvlak kan rekenen en ruimte maakt voor de ontwikkelingen die nu zo hard nodig zijn.