Diversiteit mag het individu nooit uitwissen

Het is belangrijk om een gesprek te voeren over diversiteit, althans over het veronderstelde gebrek daaraan. Als er bijvoorbeeld een ondervertegenwoordiging bestaat van vrouwen, kan dat een signaal zijn van (onbewuste) uitsluitingsmechanismen. Onderzoeken hoe zulke uitsluitingsmechanismen kunnen worden weggenomen, is een belangrijk vraagstuk in het diverser maken van onze politiek.

Het doet mij daarom deugd dat dit gesprek op een serieus medium als Binnenlands Bestuur is begonnen door Kiki Bakker en Zahra Runderkamp. Te vaak vindt dit gesprek plaats op de verhitte opiniepagina’s van de landelijke dagbladen, waar emotie en de waan van de dag de boventoon voeren en het onderwerp respectievelijk fungeert als de rode of blauwe zakdoek van de politieke Bloods en Crips van de polder.

Dit onderwerp is voor mij persoonlijk ook relevant omdat ik actief lid ben van een politieke partij. Daar heb ik bijvoorbeeld een motie opgesteld die stelt dat de partij geen compromissen mag maken op de rechten en vrijheden van vrouwen en seksuele minderheden, en deze met succes op het landelijke congres verdedigd. Op termijn hoop ik ook een motie aangenomen te krijgen waarin het congres uitspreekt dat het patriarchaat een misdrijf tegen de menselijkheid is.

Nu er zowel landelijke als gemeentelijke verkiezingen op korte termijn plaatsvinden, speelt het onderwerp diversiteit vanzelfsprekend ook binnen mijn partij, in het bijzonder ten aanzien van de lijstadviescommissies waar Bakker en Runderkamp over schrijven.

De auteurs introduceren een aantal veronderstellingen die op het eerste gezicht logisch lijken, maar bij nadere inspectie hoogst problematische gevolgen hebben voor het tot bloei laten komen van diversiteit. Ten eerste klopt de veronderstelling dat lijstadviescommissies altijd uit witte mannen van middelbare leeftijd zouden bestaan niet. Althans, niet voor mijn eigen afdeling (Amsterdam) en voor zover mij bekend in Rotterdam en Utrecht ook niet. Ten tweede introduceren Bakker en Runderkamp het idee dat mensen vanzelfsprekend degenen die dezelfde huidskleur, hetzelfde geslacht of dezelfde geaardheid hebben, zouden bevoordelen. Hiervoor is geen doorslaggevend bewijs.

Suggereren dat een kongsi van witte mannen zou bestaan die zichzelf zou bevoordelen, ondermijnt het gesprek over werkelijke uitsluitingsmechanismen. Dit gesprek moet gevoerd worden, maar deze repliek zal zich richten op een fundamenteler probleem in de opvattingen die Bakker er Runderkamp over diversiteit etaleren.

Politieke partijen zijn bij uitstek arena’s van rede en deliberatie. In principe kan ieder lid zich verkiesbaar stellen bij het gremium naar wens. Als blijkt dat bepaalde groepen minder geneigd zijn om dit te doen, dan vergt dat een diepgaandere analyse dan de kandidatenselectie te reduceren tot een soort loterij waarin je meer kans maakt als er in de lijstadviescommissie mensen zitten die volgens de parameters van Bakker en Runderkamp op je lijken. Dit is zelfs de antithese van rede: alsof men langs tribale loyaliteiten een plek op de kieslijst bemachtigt, of op zijn minst daardoor meer kans maakt. In de meest pessimistische lezing is dat zelfs het cementeren van institutioneel racisme en seksisme.

Dit legt ook een ander fundamenteel probleem bloot: de parameters waarmee we diversiteit meten zijn arbitrair. Waarom kijken we wel naar de aanwezigheid van allochtoongemaakten, maar niet naar de aanwezigheid van linkshandigen? Die laatste groep wordt structureel genegeerd, van culinaire etiquettes tot aan deurklinken tot aan pistoolmitrailleurs, zo weet ik uit persoonlijke ervaring. De lens waarmee we diversiteit meten is noodzakelijk ideologisch geladen. In plaats van de bekende criteria zoals gender en geaardheid, zouden we ook andere criteria kunnen gebruiken zoals ‘empathisch,’ ‘rationeel,’ ‘zorgzaam,’ of ‘compromisloos.’ We zouden ook kunnen analyseren welke facties er binnen een partij bestaan en ervoor zorgen dat deze naar rato op de kieslijsten zijn vertegenwoordigd. Welke set parameters men gebruikt, is een fundamentele ideologische keuze. Een objectieve grond bestaat niet.

Waar de schoen echter het meest wringt is dat de diversiteitsparameters het individu dwingen zich tot de categorie te verhouden. Ik ben geboren als mens, en vervolgens tot allochtoon gemaakt. Tegenwoordig noemt men dat Nederlander met een migratieachtergrond, maar voor het schrijfgemak houd ik hier even allochtoongemaakt aan. Hier heb ik nooit om gevraagd, en erger nog: het zijn anderen die daar betekenis aan geven.

Zulke betekenissen scheppen verwachtingen. Zelfs Bakker en Runderkamp leggen mij ongevraagd verwachtingen op. Immers, zij stellen dat mensen met dezelfde huidskleur eerder voor elkaar kiezen, wat betekent dat als ik in de lijstadviescommissie van mijn partij zitting neem, dit er dan voor zou moeten zorgen dat een andere allochtoongemaakte een betere kans krijgt. Als ik weiger dat te doen en naar eer en geweten iedereen op verdiensten en inhoud beoordeel, dan maakt dat het diversiteitsbeleid nutteloos want dan heeft mijn allochtoongemaakt-zijn daar geen meerwaarde meer voor.

Ik heb overigens nog wel meer vinkjes die binnen de parameters van Bakker en Runderkamp zullen vallen, maar ik kies er bewust voor om die geen onderdeel van mijn identiteit te maken. Identiteit is de optelsom van de keuzes die men in vrijheid maakt, en hierop beoordeel ik zowel mezelf als anderen.

Het identificeren en uitroeien van uitsluitingsmechanismen is een belangrijke inspanning. Maar dat mag nooit het individu uitwissen en mensen ongevraagd onderwerpen aan het keurslijf van verwachtingen op basis van arbitraire eigenschappen. Mensen zijn namelijk in staat om over hun groepsidentiteit heen te stappen, zeker als dat groepsidentiteiten zijn waar ze nooit voor hebben mogen kiezen. Dat is de essentie van integriteit in een democratische rechtsstaat.

Izz ad-Din Ruhulessin