Een handreiking voor weerbaarheid en veerkracht met 41 maatregelen moet gemeenten helpen om zich beter voor te bereiden op langdurige verstoringen en crises. Volgens de VNG, die de handreiking ontwikkelde, worden risico’s zo beperkt en is herstel en aanpassing sneller mogelijk.
VNG helpt gemeenten met weerbaarheid en veerkracht
Gemeenten kunnen zich beter voorbereiden op langdurige verstoringen en crises met de handreiking weerbaarheid en veerkracht op lokaal niveau
Rol en verantwoordelijkheid
De handreiking is opgesteld in nauwe samenwerking met de veiligheidsregio’s en sluit aan bij NAVO-weerbaarheidsdoelstellingen, de paraatheidsstrategie van de Europese Unie en kabinetsbrieven over civiele weerbaarheid, schrijft de VNG. Het kabinet gaf eind vorig jaar te kennen dat ‘we’ ons moeten voorbereiden op langdurige en grootschalige uitval van kritieke voorzieningen zoals elektriciteit, water en telecommunicatie. ‘Gemeenten hebben en willen hier hun rol en verantwoordelijkheid in nemen’, aldus de VNG, in een ledenbrief verwijzend naar een videoboodschap van voorzitter Sharon Dijksma.
Verschillende fases
De maatregelen zijn ingedeeld naar zes pijlers: eigen continuïteit, crisisorganisatie, vitale voorzieningen, sociaal weefsel, zelfredzaamheid van inwoners en organisaties en de samenleving als overkoepelend systeem. Bij elk van de 41 maatregelen staat in welke fase van een crisis deze relevant is: de koude fase, de warme fase binnen 72 uur, de warme fase na 72 uur of de nafase. Daarna staat wie de eindverantwoordelijk is en wie samenwerkingspartners kunnen zijn voor ondersteuning of facilitering. Het kan dan gaan om veiligheidsregio’s en ministeries, maar ook om maatschappelijke organisaties, woningcorporaties en vrijwilligers.
Lokale impact
Geopolitieke spanningen, hybride dreigingen, klimaatverandering en de kwetsbaarheid van vitale voorzieningen vragen om versterking van de maatschappelijke weerbaarheid en veerkracht, aldus de vereniging. ‘Gemeenten spelen een sleutelrol in het versterken hiervan. Een crisis, of het nu gaat om stroomuitval, een overstroming of een hybride dreiging, heeft namelijk in de eerste plaats lokaal impact.’ De maatregelen vormen een basisniveau dat gemeenten moet helpen hun voorbereiding en respons bij langdurige verstoringen op orde te brengen. ‘Gemeenten kunnen deze basis vertalen naar hun eigen context en waar nodig aanvullen of prioriteren op basis van lokale behoeften.’
Uit Oekraïense ervaring blijkt dat de samenwerking tussen de gemeente en de rest van de samenleving, bedrijfsleven, NGO’s en vrijwilligers cruciaal is
Netwerk van noodsteunpunten
In de handreiking worden een aantal maatregelen uitgelicht. Zo starten er vanaf dit najaar waarschijnlijk in iedere veiligheidsregio, in samenwerking met gemeenten, pilots gericht op het ontstaan van een landelijk netwerk van noodsteunpunten. Het idee is dat er een netwerk van coördinerende noodsteunpunten op regionaal niveau komt en daarnaast lokale noodsteunpunten op wijk- of buurtniveau. Ook begint er dan een nieuwe publiekscampagne, die inwoners oproept een noodplan te maken en elkaar te helpen in geval van (langdurige) crisis. Gemeenteraden moeten vroegtijdig betrokken worden bij beleidsplannen van de gemeenschappelijke regeling (veiligheidsregio’s) en hebben het recht om een zienswijze te geven, benadrukt de handreiking. Ook moeten gemeenteraden instemmen met de bijdrage aan de begroting van de veiligheidsregio.
Verhoogde NAVO-norm
Een niet onbelangrijk onderdeel zijn de financiën. En dan blijkt dat er nu nog geen directe en structurele middelen beschikbaar zijn gesteld aan individuele gemeenten voor het versterken van maatschappelijke weerbaarheid. Wel komt er vanaf 2027 structureel 70 miljoen euro voor beschikbaar, volgens de Voorjaarsnota, met een voorinvestering van 10 miljoen in 2025 en 20 miljoen in 2026. Het geld wordt via de veiligheidsregio’s verdeeld en is onder meer bedoeld voor de noodsteunpunten en de publiekscampagne. Via de verhoogde NAVO-norm voor defensie-uitgaven (5 procent) kan ook nog geld worden binnengesleept. Naar verwachting kan 1,5 procent van deze middelen worden ingezet voor defensiegerelateerde onderdelen zoals kritieke infrastructuur, civiele paraatheid, maatschappelijke weerbaarheid en innovatie. De VNG blijft zich inzetten voor meer middelen.
Lessen uit Oekraïne
In de handreiking worden ook belangrijke lessen meegenomen uit de coronatijd en uit Oekraïne. Uit Oekraïense ervaring blijkt dat de samenwerking tussen de gemeente en de rest van de samenleving, bedrijfsleven, NGO’s en vrijwilligers cruciaal is. Die gemeenten blijken weerbaarder tegen constante dreigingen dan gemeenten die dit niet doen. Ook is continuïteit van leiderschap belangrijk: de herkenbaarheid van de lokale burgemeester en andere bestuurders zorgt voor vertrouwen en draagt bij aan de draagkracht van de samenleving. Tot slot is informatievoorziening en goede risico- en crisiscommunicatie richting inwoners cruciaal. In september komt er een uitgebreide toelichting op geleerde lessen uit Oekraïense gemeenten.
Investeren in sociale infrastructuur
De coronapandemie onderstreepte het belang van een brede en tijdige samenwerking tussen overheden en maatschappelijke partijen. ‘Dit vraagt om het voorafgaand aan een crisis al structureel opbouwen en onderhouden van deze netwerken.’ Ook werd duidelijk dat het vertrouwen van de samenleving in hoge mate wordt bepaald door de kwaliteit van overheidscommunicatie en brede belangenafweging. Een effectieve crisisaanpak wekt vertrouwen, maar het tijdig afschalen van de crisisstructuren net zo. ‘De praktijk liet zien dat lokaal maatwerk werkt: gemeenten die ruimte kregen of namen voor eigen afwegingen bleken beter in staat om aan te sluiten bij de specifieke behoeften van hun gemeenschap.’ Daarbij is het belangrijk om te investeren in sociale infrastructuur en gemeenschapsnetwerken, omdat sociale samenhang binnen buurten en wijken als een stille kracht fungeerde die bijdroeg aan veerkracht.
Plaats als eerste een reactie
U moet ingelogd zijn om een reactie te kunnen plaatsen.