Wethouder sociaal domein én privé zorg nodig: goed idee?

In aanloop naar de verkiezingen deelt Necker iedere maand een herkenbaar dilemma uit de risicoanalyses integriteit. We schetsen niet alleen dilemma’s, maar vooral ook wat bestuurders kunnen doen.

Kandidaat-wethouders zijn niet alleen bestuurders, maar zijn bovenal ook inwoners van hun gemeente (meestal dan). Ze wonen er met hun gezinnen, hun kinderen gaan ernaar school, ze zijn lid van sportverenigingen en kunnen gebruik maken van voorzieningen. Die persoonlijke betrokkenheid bij de gemeente levert kandidaat-wethouders regelmatig dilemma’s op tijdens de risicoanalyse integriteit. Eigen ervaringen met de gemeentelijke organisatie zijn een kracht maar kunnen wethouders ook kwetsbaar maken. Neem Frida, kandidaat wethouder.

Frida

Frida stoort zich al jaren aan de organisatie van het sociaal domein. Haar zoon maakt gebruik van jeugdhulp en als moeder werd ze van het kastje naar de muur gestuurd. Uit onvrede besluit ze zich kandidaat te stellen voor de gemeenteraad. In de raad zet zij zich in voor het sociaal domein. Haar partij doet het goed bij de verkiezingen en vormt samen met een aantal andere partijen de nieuwe coalitie.

Tijdens de coalitie-onderhandelingen is al snel duidelijk dat Frida wethouder gaat worden, waarbij de inzet van haar partij is dat zij de portefeuille sociaal domein krijgt. De situatie rondom haar zoon is niet veranderd. Dat roept de vraag op: Sociaal domein. Is die portefeuille met haar persoonlijke betrokkenheid een goed idee?

Kandidaat-wethouder. En nu?

Kandidaat-wethouders zoals Frida zullen er ook na de verkiezingen van 2026 zijn. Gelukkig maar, want het uitgangspunt van de gemeentewet is dat wethouders in de gemeente wonen. Juist vanuit het idee dat het gemeentebestuur bestaat uit maatschappelijk betrokken mensen met een persoonlijke band met de gemeente. Zoals Frida.

Tegelijkertijd is het belangrijk dat wethouders voldoende afstand hebben tot datgene waarover zij moeten besluiten, zodat ze zonder direct eigenbelang het algemeen belang kunnen dienen.

Keuzes in het sociaal domein kunnen een directe impact hebben op haar zoon, bijvoorbeeld als het nodig is om te bezuinigen. Het is dan ook de vraag of de afwezigheid van eigenbelang er voldoende is. Als wethouder gaat zij bovendien samenwerken met de instellingen die zorgen voor haar zoon en met wie zij als ouder jarenlang contact had. Het beeld kan ontstaan dat de betreffende instellingen een voorkeursbehandeling krijgen.

Wat kun je doen als bestuurder?

De risicoanalyse richt zich op het maken van concrete afspraken om ervoor te zorgen dat de persoonlijke betrokkenheid van kandidaat-wethouders en de uitoefening van het ambt elkaar niet in de weg zitten. In dit geval kan Frida het volgende doen: 

• Draag geen bestuurlijke verantwoordelijkheid voor het onderwerp ‘jeugdhulp’ binnen de portefeuille sociaal domein. Dit voorkomt dat zij als wethouder keuzes moet maken met directe gevolgen voor haar zoon.
• Ondanks dat ‘jeugdhulp’ geen onderdeel van haar portefeuille is, is het waarschijnlijk dat er besluitvorming nodig is in het college met een directe impact op de zorg voor haar zoon. Als dat zo is, is het zaak dat zij niet meepraat en besluit over wat in het college voorligt. Ook is het handig om dit onthouden van beraadslaging en stemming te laten noteren in het verslag van de collegevergadering.
• Frida blijft als moeder contact houden met de instellingen die zorgen voor haar zoon. Het is belangrijk dat Frida zich ervan bewust is dat deze instellingen haar nu zien als ‘de wethouder’. Zorg dat de instellingen weten dat het contact alleen vanuit de rol van ouder is.
• Tot slot is het prettig als betrokken medewerkers jeugdhulp weten dat zij Frida niet alleen kunnen tegenkomen als wethouder, maar ook als inwoner en moeder die haar zoon vertegenwoordigt. Bij de start van de collegeperiode kan Frida dit samen met de gemeentesecretaris en betrokken ambtenaren bespreken. Zij kunnen dan meteen afspraken maken over wat te doen als er een besluit of handelen van de gemeente is gevraagd rondom de zorg voor haar zoon. Juist om ervoor te zorgen dat de betreffende ambtenaren zich vrij voelen om te handelen zoals ze bij elke andere inwoner zouden doen. Afgesproken zou kunnen worden om de gemeentesecretaris op de hoogte te stellen bij eventuele aanvragen van Frida voor haar zoon.