Een wethouder met kennis van zaken

In aanloop naar de verkiezingen deelt Necker iedere maand een herkenbaar dilemma uit de risicoanalyses integriteit. We schetsen niet alleen dilemma’s, maar vooral ook wat bestuurders kunnen doen.

Wethouders met specifieke kennis en ervaring kunnen een gemeente veel brengen. Met enige regelmaat besluiten professionals uit het lokale bedrijfsleven of de advocatuur om kandidaat-wethouder te worden. Deze personen kunnen een waardevolle bijdrage leveren aan het lokale bestuur, maar zo'n overstap roept ook vragen op over belangenverstrengeling, vertrouwelijkheid en beeldvorming wanneer zakelijke relaties en politieke verantwoordelijkheden elkaar raken. Deze keer kijken we daarom naar de situatie van kandidaat-wethouder Thomas.

Thomas

Thomas heeft specifieke juridische kennis, brede ervaring en grote ambities met de gemeente. Hij is advocaat en mede-eigenaar van een middelgroot kantoor gespecialiseerd in vastgoed-, bouw- en bestuursrecht. Thomas heeft het kantoor twintig jaar geleden opgericht en heeft een ruime kring van cliënten in de eigen gemeente. Onder zijn cliënten zijn projectontwikkelaars, woningcorporaties en enkele lokale ondernemers. In zijn hoedanigheid als advocaat heeft hij in allerlei procedures regelmatig met de gemeente te maken. Thomas kent de huidige wethouder en de ambtelijke organisatie daardoor goed.

Het is duidelijk dat de partij van Thomas de verkiezingen gaat winnen en dat Thomas wethouder Economie en Ruimtelijke Ordening moet worden. De partij van Thomas is niet terughoudend in het benoemen van die ambitie. Van verschillende kanten klinkt er twijfel. Ook Thomas vraagt zich af of zijn huidige advocatenpraktijk geen obstakel vormt. Dat roept de vraag op:

De overstap van het advocatenbestaan naar het wethouderschap, is dat wel een goed idee?

Kandidaat-wethouder, en nu?

Kandidaat-wethouders zoals Thomas zullen er ook bij de verkiezingen van 2026 zijn. Gelukkig maar, want het uitgangspunt van de Gemeentewet is dat wethouders in de gemeente wonen. Juist vanuit het idee dat het gemeentebestuur bestaat uit maatschappelijk betrokken mensen met een persoonlijke band met de gemeente. Dat is de kracht van het lokaal bestuur.

Tegelijkertijd is het belangrijk dat wethouders voldoende afstand hebben tot datgene waarover zij moeten besluiten, zodat ze zonder direct eigenbelang het algemeen belang kunnen dienen. Het is begrijpelijk dat professionals de overstap naar het wethouderschap maken en met hun expertise het lokale bestuur willen versterken. Maar het maken van de overstap van, in dit geval, een advocatenpraktijk met activiteiten en belangen binnen het ruimtelijke domein, brengt duidelijke raakvlakken met het wethouderschap met zich mee.

Thomas is van plan om niet meer op te treden als advocaat en afstand te doen van zijn mede-eigenaarschap van het advocatenkantoor. Daardoor is hij niet langer verbonden aan het kantoor en zal hij zijn kring van cliënten overdragen aan één van de partners. Thomas vraagt zich wel af in welke mate hij beschikbaar kan blijven voor collega’s en cliënten met vragen over dossiers die hij onder zijn hoede had.

Wat kun je doen als bestuurder?

In het voorbeeld van Thomas is het risico groot dat belangen door elkaar gaan lopen. Thomas heeft in zijn hoedanigheid als advocaat veel te maken gehad met de gemeente en heeft kennis van een aantal specifieke dossiers. In zijn toekomstige rol als wethouder is hij belast met deze kennis, zeker wanneer hij de portefeuille Ruimtelijke Ordening krijgt.

Ook kan de schijn ontstaan dat cliënten van het advocatenkantoor via informele kanalen toegang hebben tot de gemeentelijke besluitvorming. Of kan de indruk ontstaan dat marktpartijen worden bevoordeeld bij bouwaanvragen, vergunningen of gebiedsontwikkelingen.

De risicoanalyse integriteit richt zich op het voorkomen van integriteitsrisico’s die hieruit kunnen ontstaan. Het doel is daarbij niet om expertise buiten het gemeentebestuur te houden, maar om te zorgen dat professionele activiteiten en publieke taken elkaar niet ondermijnen. Met duidelijke maatregelen kan Thomas juist waarde blijven toevoegen zonder het vertrouwen in de besluitvorming te schaden.

Voor Thomas raden wij de volgende maatregelen aan:

• Draag als wethouder geen bestuurlijke verantwoordelijkheid voor de portefeuille Ruimtelijke Ordening. Als advocaat heeft Thomas zich jarenlang met dossiers beziggehouden die raken aan de ruimtelijke ordening van de gemeente. Hij heeft cliënten uit de gemeente bijgestaan en heeft bovendien procedures gevoerd tegen de gemeente. Een wethouder moet zonder (de schijn van) belangenverstrengeling zijn ambt kunnen uitoefenen en behoort onbevangen in contact te kunnen treden met inwoners, bedrijven en samenwerkingspartners. In dit geval is de kans groot dat Thomas beslissingen zou moeten nemen over zaken waarbij hij in het verleden (in)direct betrokken is geweest. Een zuiver en onbevooroordeeld functioneren als wethouder is dan niet gegarandeerd. Met Ruimtelijke Ordening in zijn portefeuille zou Thomas zichzelf in een te kwetsbare positie plaatsen.

• Thomas vraagt zich af of hij raadpleegbaar kan blijven voor collega’s en cliënten op dossiers die hij onder zijn hoede heeft gehad. Wij adviseren Thomas om af te zien van dit voornemen en te zorgen dat zijn werkzaamheden volledig zijn afgerond. Wanneer Thomas eenmaal onderdeel van het college is, is het onmogelijk om te adviseren over zaken waarin de gemeente direct of indirect betrokken is. Dit vraagt ook om een duidelijk afronding van zijn werkzaamheden en een heldere communicatie naar cliënten.

• Daarnaast is het zaak dat Thomas volledige transparantie geeft over zijn afscheid van de advocatenpraktijk. Informeer bij de start van de collegeperiode de burgemeester, de gemeentesecretaris en de collega-wethouders over de aard van de praktijk en zorg dat duidelijk is welke cliënten lopende dossiers hebben bij de gemeente. Maak daarbij afspraken over de werkwijze voor die gevallen.

• Zorg voor heldere communicatie richting de betrokken ambtenaren van de gemeente, zodat de situatie en afspraken ook voor hen duidelijk zijn.

• Verder bestaat de kans dat er besluitvorming van het college nodig is op dossiers waar Thomas als advocaat bij betrokken is geweest. In die gevallen zouden wij Thomas adviseren om zich te onthouden van stemming en beraadslaging. Zorg dat dit formeel wordt vastgelegd in de notulen van de collegevergadering wanneer dergelijke onderwerpen aan de orde komen.