Bestuurlijk novum in landelijke politiek

Dat een partij uit een demissionair kabinet stapt, zoals NSC in navolging van minister Caspar Veldkamp van Buitenlandse Zaken afgelopen vrijdag deed, is nooit eerder gebeurd, zegt parlementair historicus Bert van den Braak. Hij vreest dat er door het vertrek van de NSC-bewindslieden een impasse ontstaat.

Geen echte oplossing

Voor de NSC-fractie zal er volgens Van den Braak vanaf dit moment ‘weinig reden zijn om bijvoorbeeld af te wegen dat ze het kabinet moeten ontzien, en dat ze daarom eerder voor moties zullen stemmen’. ‘Dan kan er ook een conflict ontstaan tussen de meerderheid van de Kamer en het rompkabinet. En eigenlijk is daar geen echte oplossing voor, denk ik.’ Het kan volgens Van den Braak namelijk zo zijn dat de ministers zeggen een motie niet uit te voeren. ‘Dan kan de Kamer niet zeggen: dan sturen we het rompkabinet weg. Er moet wel een kabinet zijn, en er moet een begroting zijn.’ De parlementair historicus denkt voor de korte termijn dat bewindslieden van VVD en BBB nu twee portefeuilles moeten gaan doen. ‘Dat is niet zo ongebruikelijk’, zegt hij.

Unieke situatie

Ook hoogleraar staatsrecht Wim Voermans van de Universiteit Leiden spreekt van een unieke situatie. ‘Een hele fractie uit een demissionair kabinet heb ik eigenlijk nog nooit gezien’, zegt hij. Voermans is vooral benieuwd naar de opstelling van de Kamer in deze nieuwe situatie. ‘Gaan ze premier Schoof en zijn overgebleven club de ruimte geven om dat Israëlbeleid uit te voeren? Hoe gaat het verlopen nu de NSC-fractie ook in het andere kamp komt?’ Het wordt volgens Voermans hoe dan ook lastig voor het kabinet-Schoof, omdat er een begroting moet komen. ‘En daar moeten meerderheden voor komen. Het was al lastig, en het wordt nog veel lastiger, omdat je zo weinig vertegenwoordiging hebt in de Tweede en Eerste Kamer.’

Ontredderd landsbestuur

Het vertrek van de NSC-bewindslieden uit het demissionaire kabinet laat het land in een chaotische, niet eerder vertoonde situatie achter, is ook de strekking van commentaren in een aantal online-ochtendkranten. De Volkskrant merkt op dat er niet kan worden teruggevallen op eerdere ervaringen, ‘want nooit eerder verliet een partij een demissionair kabinet. Het land betreedt onontgonnen politiek terrein’. ‘De schade is groot: NSC trekt vijf ministers en vier staatssecretarissen terug - negen posten waarvoor de resterende regeringspartijen VVD en BBB nu een oplossing moeten vinden. Hele departementen liggen politiek braak’, aldus de Volkskrant. ‘Zo blijft het landsbestuur ontredderd achter.’

Historische dag

Trouw kopt: ‘Vertrek NSC laat het kabinet in crisis achter’ en schrijft dat ‘de onmin over en weer exemplarisch is voor de staat van het demissionaire kabinet’. NRC zoomt in op de gevolgen voor de partij: ‘Voor NSC zelf is het plotse vertrek een gok, maar dat zou aanblijven ook zijn geweest. Veel leden en kiezers liepen de afgelopen maanden weg omdat ze een principiële houding misten bij de partij. Niemand bij NSC weet hoe het precies verder moet. De partij is stuurloos sinds het vertrek van partijoprichter Pieter Omtzigt in april.’ Volgens NRC is de inschatting bij NSC dat ‘de principiële houding van Veldkamp over Israël het goed kan doen bij potentiële kiezers’. ‘Maar de precieze gevolgen van (opnieuw) een historische dag in het tijdperk-Schoof zijn voor niemand te overzien.’