Analyse: landsbelang boven partijbelang

Het NK Politieke Partijen in een van de rijkste landen van Europa is bijna voorbij. De finale is geëindigd in een gelijkspel en we zijn nu in de strafschoppenreeks beland. Wie wordt ‘de grootste’? De ontknoping kan nog dagen duren. Het gaat tussen D66 en PVV, zoveel is duidelijk. Tussen hoop en vrees. De poststemmen zullen de doorslag geven.

Vertwijfeling

Vanochtend stond aan de rand van de stoep een oudere man in een rood trainingspak met zijn handen in zijn zakken te staren over het Amsterdamse Amstelveld. Vertwijfeld. Dat is misschien wel het juiste woord voor het nationale gevoel na de verkiezingen. We weten nog niet wie ‘de grootste’ is, maar wel zeker is dat de grootste nog nooit zo klein was: 26 zetels.

Brede middencoalitie

In 2002 haalde de Lijst Pim Fortuyn (LPF) ook 26 zetels in de verkiezingen die 9 (!) dagen na de moord op hun voorman werden gehouden. Toen was er nog één grotere partij met maar liefst 41 zetels (CDA). Nu zijn er vooral veel kleinere partijen: maar liefst 10 partijen met minder dan 10 zetels. Een combinatie D66-VVD-CDA-JA21 haalt 75 zetels. De BBB zou daar nog bij kunnen, maar dan heb je al vijf partijen en nóg een kleine meerderheid. De enige levensvatbare coalitie-optie met een meerderheid in de Tweede Kamer lijkt de brede middencoalitie: D66, VVD, GroenLinks-PvdA, CDA: 86 zetels. Het stabiele kabinet, waar vele gemeenten en inwoners met smart op wachten.

Over schaduw heenspringen

Dat is ook de coalitie waar D66-leider Rob Jetten woensdagavond op hintte in een interview met de NOS. Maar om het een stabiel, en liefst ook daadkrachtig, kabinet te laten zijn, zullen vooral de VVD en het leiderloze GroenLinks-PvdA over hun schaduw heen moeten springen. De VVD verliest weer en zal het populistische juk waaronder haar leider Yesilgöz de afgelopen twee jaar haar partij hield en een coalitie met de PVV in leidde van zich af dienen te schudden. De VVD zal niet voor eigenbelang, maar voor het landsbelang moeten kiezen. Is de verliezende Yesilgöz daarvoor de juiste persoon? De partij haalde drie keer eerder 22 zetels en belandde toen steevast in de oppositie.

Bij elkaar rapen

Tegelijkertijd zal GroenLinks-PvdA zich bij elkaar moeten rapen en ook meteen water bij de wijn dienen te doen. De vraag is of de fusiepartij daar al klaar voor is en of het na het onverwachte verlies wel op die manier in een dergelijk kabinet wil plaatsnemen. Ook daar is het devies: stel het landsbelang boven het eigenbelang. Aan (waarschijnlijk) aanstaand premier Rob Jetten de taak die plooien glad te trekken. Als grootste partij in die middencoalitie heeft D66 het meeste te verliezen. En dan moet ook nog het CDA aan boord komen. Comeback-kid Henri Bontenbal profiteerde vooral van de terugkeer van teleurgestelde NSC-kiezers. Wat betekent dat eigenlijk voor de koers?

Rechts-populisme leeft

Ondanks de hosanna-sfeer bij D66 en in mindere mate bij het CDA, is de andere realiteit dat Wilders, ondanks het verlies, zijn tweede grootste uitslag ooit behaalt. En misschien wordt hij zelfs nog de grootste partij en mag hij het voortouw nemen, al zal dat behalve enige vertraging, geen levensvatbare coalitie opleveren. Realiteit is wel dat de elf zetels die hij kwijtraakt, (niet 1-op-1, maar toch) terechtkomen bij de andere (radicaal)rechts-populistische partijen: JA21 en Forum voor Democratie. Wie daar de zetels van de toch enigszins gelijkgestemde SGP en BBB bij optelt, komt op 49 zetels. Een derde van het electoraat.

Vertrouwen herstellen

Woensdagavond bleek uit onderzoek van Ipsos I&O dat 38 procent van de kiezers nog vertrouwen heeft in de landelijke politiek. Maar liefst 60 procent heeft geen vertrouwen. Daar ligt een schone taak voor Jetten. Om het vertrouwen te herstellen willen kiezers dat partijen beter gaan samenwerken en een volgend kabinet meer daadkrachtig is. Maar hij zal naast de achterbannen van de vier ‘grote’ middenpartijen ook dat andere volksdeel gerust moeten stellen. En dan zijn we weer bij de houding van de oudere man die over het plein stond te staren. Vertwijfeld. Peinzend. Die man was trouwens Youp van ’t Hek.