Amsterdam stelt snel commissie integriteit in

Het Amsterdamse college vindt de bevindingen van ombudsman Munish Ramlal en de hierop gebaseerde conclusies ‘niet betrouwbaar en onvoldoende representatief’ om het functioneren van Bureau Integriteit te beoordelen, aldus burgemeester Femke Halsema en wethouder Hester van Buren in hun bestuurlijke reactie. Een commissie integriteit gaat snel van start, maar sociale integriteitsmeldingen worden niet extern beoordeeld.

Langere doorlooptijden

Die commissie integriteit staat al vier jaar op de rol na een initiatiefvoorstel dat de raad in 2021 aannam. Het was de eerste aanbeveling in het rapport van de ombudsman. De commissie moet in januari 2026 van start gaan. Halsema en Van Buren (P&O) wijzen erop dat dit ook al werd aangekondigd in het jaarverslag van Bureau Integriteit. Het college erkent dat de commissie al veel eerder had moeten worden ingesteld. De aanbeveling om sociale integriteitsmeldingen buiten de gemeente te leggen en (oud) ambtenaren en burgers te betrekken bij de herinrichting van het meldingsproces, neemt het college niet over. ‘Door alle sociale integriteitsmeldingen bij een extern meldpunt te leggen zullen de doorlooptijden alleen maar langer worden.’

Geen externe deskundigen

De derde aanbeveling neemt het college deels over: er wordt geen gebruik gemaakt van externe deskundigen, maar ‘vanzelfsprekend worden meldingen en signalen benut om het beleid te verbeteren’. Het college deelt niet het oordeel dat BI niet geschikt is om meldingen van sociale integriteitsschendingen te behandelen. ‘Wel moet onderscheid worden gemaakt tussen verschillende gradaties van ongewenst gedrag en moet voor medewerkers en leidinggevenden duidelijk zijn hoe met verschillende vormen van ongewenst gedrag wordt omgegaan.’

Leren van Rotterdam

De gemeente wil ook leren van het rapport ‘ambtelijke integriteit’ van de Rekenkamer Rotterdam. Volgens Halsema en Van Buren is dit ‘grondig en zorgvuldig uitgevoerde onderzoek’ juist kritisch over het scherpe onderscheid tussen zakelijke integriteit en sociale integriteit en beveelt het de gemeente Rotterdam aan één (interne) procedure in te richten voor interne integriteitsschendingen. Het Rotterdamse college heeft alle aanbevelingen uit het rapport overgenomen. Het Amsterdamse college benadrukt dat het werken aan een gezonde en veilige organisatiecultuur en het terugdringen van het ziekteverzuim één van de vier opgaven voor gemeentelijke organisatieontwikkeling is. ‘Dit hangt nauw samen met het versterken van het leiderschap dat sociale veiligheid dieper in onze organisatie verankert.’

Fundamentele kritiek blijft in stand

Eerder in de brief stellen Halsema en Van Buren dat het college ‘met zorg’ heeft moeten vaststellen dat uit vertrouwelijke gesprekken is gelekt en vertrouwelijke conceptstukken met derden zijn gedeeld. ‘Belangrijke kwesties van integriteit en sociale veiligheid zijn daardoor naar de achtergrond verschoven.’ Toch moet het college ook het onderzoek opnieuw beoordelen. ‘Bevindingen en conclusies leiden tot aanbevelingen. Als deze niet of slechts ten dele correct zijn, dan missen de aanbevelingen grond.’ Hoewel het definitieve rapport ‘verbeteringen’ bevat, ‘blijft fundamentele kritiek op het onderzoek in stand’.

Conclusies niet betrouwbaar

De bevindingen zijn deels gebaseerd op klachten van voormalige medewerkers die zich bewezen schuldig hebben gemaakt aan serieuze integriteitsschendingen en/of grensoverschrijdend gedrag, terwijl de slachtoffers van dit gedrag niet zijn gehoord, stellen de twee. ‘Medewerkers geven aan dat zonder hun toestemming casuïstiek is opgenomen die nog altijd herleidbaar is voor henzelf en collega’s.’ Daarnaast zijn de bevindingen gebaseerd op klachten van personen die zichzelf gemeld hebben.
‘Onduidelijk is in welke hoedanigheid of vorm de tachtig gesproken personen contact hebben gehad: mondeling gaf de ombudsman aan dat slechts driekwart van de gesproken personen daadwerkelijk zelf “zaken gedaan” had met Bureau Integriteit (BI). Ook is onduidelijk hoeveel casussen ten grondslag liggen aan de gevoerde gesprekken.
‘Alles overziend vindt het college de bevindingen en hierop gebaseerde conclusies niet betrouwbaar en onvoldoende representatief om het functioneren van BI te beoordelen.’

Gemeente schiet nog tekort

De gemeente neemt negatieve signalen over sociale onveiligheid, discriminatie en integriteit zeer serieus, staat in de brief. Elementen in het rapport worden ook herkend door het college, zoals de lange doorlooptijden bij BI. Ook erkent het college dat de gemeente nu nog tekortschiet in het recht op gelijke kansen, gelijke behandeling en gelijke toegang tot mogelijkheden in de organisatie. ‘Bepaalde aannames, vooroordelen, patronen en gedrag, die gelijkwaardigheid en veiligheid in de weg zitten, zijn dieper ingesleten in onze organisatie dan ons lief is en we misschien tot voor kort dachten.’

Ongewenst gedrag beter definiëren

Het college onderschrijft de constatering van de Arbeidsinspectie dat de gemeente beter moet definiëren wat ongewenst gedrag is, beter de risico’s moet inventariseren en duidelijker moet maken welke gedragsregels verbonden zijn aan ongewenst gedrag en wat de consequenties zijn van het overtreden van die gedragsregels. Het college heeft al eerder bevestigd dat de meldketen verder wordt versterkt door beter om te gaan met verwachtingen van de behandeling van een melding. Dit wordt meegenomen in de herijking van de gedragscode.

Niet per se integriteitsschendingen

Halsema en Van Buren schrijven dat BI ook adviseert over gevalideerde meldingen die, ‘anders dan duidelijke gevallen van discriminatie waar streng op wordt gesanctioneerd’, geen concreet vermoeden van een integriteitsschending opleveren. ‘Deze meldingen kunnen voortkomen uit verstoorde verhoudingen op de werkvloer, een ongezonde werksfeer, een ongevoelige manier van communiceren, een onaardige opmerking, een gebrek aan bewustzijn van eigen aannames, et cetera.’ Allemaal voorbeelden van situaties en gedrag die onwenselijk zijn en schadelijk voor de organisatie, vinden de twee. ‘Maar op zichzelf staand vormen ze niet per se een schending van integriteit.’

Hoge verwachtingen

Voor de organisatie is er dan juist wel werk te doen, vinden Halsema en Van Buren, maar ‘deze gevallen leiden nu nog te vaak tot teleurstelling, omdat medewerkers die zich buitengesloten voelen of anderszins niet goed behandeld met hoge verwachtingen naar BI gaan’. ‘Dit heeft ook geleid tot klachten waarop het rapport Melden met vertrouwen deels is gebaseerd.’ Medewerkers vragen zich soms af waarom BI hen niet kan helpen of ervaren het als ‘ingewikkeld’ dat adviezen altijd binnenskamers blijven en er weinig mandaat en capaciteit is voor opvolging. ‘Bij vragen of kritiek kan BI vanwege privacy of vertrouwelijkheid ook niet altijd uitleggen waarom bepaalde afwegingen zijn gemaakt.’

Geen valse verwachtingen

Halsema en Van Buren delen dus de kritiek van de ombudsman dat BI er soms te lang over doet om signalen of meldingen op te pakken. Ze wijzen erop dat het aantal meldingen de afgelopen jaren dan ook sterk is toegenomen. Het Meldpunt Integriteit is daarom vorig jaar uitgebreid van 1,5 naar 4 fte en de expertise is uitgebreid. In 2026 wordt het meldpunt met nog eens 3 fte uitgebreid. BI heeft ook een model ontwikkeld dat gradaties van sociaal onwenselijk gedrag onderscheidt. ‘Dit is onderdeel van de herijking van de gedragscode.’ Dit biedt handelingsperspectieven bij verschillende gradaties van onwenselijk gedrag en duidelijkheid aan melders over wat zij van BI en anderen in de organisatie mogen verwachten. Het college is ervan overtuigd dat de gemeente zich in de juiste richting beweegt, maar waakt ervoor valse verwachtingen te wekken. ‘Ook het lokaal bestuur boort in hard hout, met vallen en opstaan.’