Steeds minder gemeenten besteden sociale taken uit

Gemeenten zijn de laatste jaren meer taken zelf gaan uitvoeren in plaats van via gemeenschappelijke regelingen, zoals intergemeentelijke sociale diensten en gemeentelijke gezondheidsdiensten (GGD’en). Vorig jaar gaven gemeenten bijna 86 miljard euro uit, ruim 55 procent meer dan in 2017 (55,3 miljard euro). De gemeenschappelijke regelingen kwamen in 2024 uit op 13,2 miljard euro, een stijging van slechts 23 procent ten opzichte van 2017 (10,7 miljard euro).

Contrast

Dat meldt het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Sinds 2018 groeien de uitgaven van de samenwerkingsverbanden over het algemeen minder hard dan die van gemeenten. Alleen tijdens de coronajaren 2020 en 2021 liepen de kosten van GGD’en en veiligheidsregio’s tijdelijk sterker op. Dat staat in scherp contrast met de periode 2010–2017, toen de uitgaven van gemeenschappelijke regelingen juist meer groeiden dan bij gemeenten.

Jeugdzorg

Een uitzondering was 2015, toen de afschaffing van de stadsregio’s leidde tot een daling. Deze stadsregio’s (ook wel plusregio’s genoemd) verzorgden onder meer jeugdzorg, infrastructuur en regionale bereikbaarheid; hun taken zijn sindsdien verdeeld over provincies, nieuw gevormde samenwerkingsverbanden en gemeenten.

Inkomensregelingen en sociale werkplaatsen

Volgens het CBS hangt de omslag na 2018 samen met een verschuiving van taken naar gemeenten en met specifieke ontwikkelingen bij gemeenten. De drie grootste verschillen zijn op het gebied van inkomensregelingen, sociale werkplaatsen en veiligheid.

Zo namen de lasten voor inkomensregelingen bij gemeenten tussen 2018 en 2023 toe met 27 procent, tegenover bijna 15 procent bij gemeenschappelijke regelingen. ‘Dat komt doordat steeds meer gemeenten taken op dit gebied weer zelf uitvoeren, in plaats van een intergemeentelijke sociale dienst’, aldus het statistiekbureau. Zo’n sociale dienst voert voor de deelnemende gemeenten taken uit op het gebied van sociale zekerheid, zoals bijstandsuitkeringen, en krijgt hiervoor budget van de gemeenten. Sinds 2017 zijn meerdere intergemeentelijke sociale diensten opgeheven.

Participatiewet

Ook de invoering van de Participatiewet in 2015 speelt een grote rol. ‘Vanaf dat moment kregen de sociale werkvoorzieningsschappen geen nieuwe medewerkers meer en was de afbouw hiervan in gang gezet’, schrijft het CBS. Vervolgens zijn veel van deze gemeenschappelijke regelingen opgeheven. De lasten die ze maakten om mensen onder begeleiding in een beschermde werkomgeving te laten werken daalden met 20 procent tussen 2018 en 2023. Doordat steeds meer gemeenten deze taken weer zijn gaan uitvoeren, zijn hun lasten op dit taakveld gestegen (met 5 procent).