Nijmegen schiet tekort in rechtsbescherming Wmo-cliënten

De gemeente Nijmegen waarborgt de rechtspositie en rechtsbescherming van inwoners die een beroep doen op de Wmo onvoldoende. Dat concludeert de Rekenkamer Nijmegen in een onderzoek naar de toegang tot Wmo-voorzieningen. Volgens de lokale rekenkamer verstrekt de gemeente bij het toekennen van maatwerkvoorzieningen geen formele beschikking, waardoor cliënten geen bezwaar of beroep kunnen instellen.

De rekenkamer onderzocht hoe Wmo-hulpvragen in Nijmegen worden afgehandeld. In dat rapport constateren de onderzoeker dat Buurtteams Volwassenen Wmo-maatwerkvoorzieningen toekennen zonder dat de gemeente daar een formeel besluit over neemt. Deze zogenoemde beschikkingsvrije of beschikkingsarme werkwijze beperkt de rechtspositie en rechtsbescherming van cliënten, en is in strijd met de wet.

Twee delen

Het proces rond een Wmo-aanvraag is opgeknipt in twee delen. Eerst doet een inwoner een melding van een hulpvraag, waarna binnen zes weken een onderzoek moet plaatsvinden naar de persoonlijke situatie. Daarna kan een aanvraag voor een maatwerkvoorziening worden ingediend, waarop het college binnen twee weken moet beslissen.

Keukentafelgesprek en stappenplan

Na een melding bij de Buurtteams Volwassenen, wordt tijdens een keukentafelgesprek het in de Wmo bedoelde onderzoek uitgevoerd. Dat er sprake is van een onderzoek, blijkt uit het stappenplan dat tijdens het gesprek wordt gebruikt. Buurtteams Volwassenen kijkt namelijk onder andere naar de hulpvraag van de cliënt, zijn of haar behoeften en voorkeuren, en welke mogelijkheden er zijn om hulp te bieden.

Geen algemene voorziening

De ondersteuning vanuit de Buurtteams Volwassenen wordt door de gemeente aangemerkt als een algemene voorziening. Maar volgens de rekenkamer rekt Nijmegen hiermee het begrip algemene voorziening te veel op. In de Wmo is een algemene voorziening juist gedefinieerd als aanbod dat vrij toegankelijk is, zonder voorafgaand individueel onderzoek. ‘Als de Buurtteams zelf hulp bieden, wordt deze juist afgestemd op de cliënt en uitgewerkt in een begeleidingsplan. Er is geen sprake van een voorziening die voor iedereen toegankelijk is zonder onderzoek. Daarmee is er feitelijk en juridisch sprake van een maatwerkvoorziening en niet van een algemene voorziening’, stelt de Rekenkamer Nijmegen.

In strijd met de wet

Voor algemene voorzieningen is geen aanvraag of beschikking nodig. Voor maatwerkvoorzieningen wel, omdat daarmee rechten voor cliënten ontstaan. In de huidige praktijk wordt er echter geen hulpaanvraag gedaan door het Buurtteam. Met als gevolg dat de gemeente Nijmegen geen besluit neemt en dus geen beschikking afgeeft. Maar zonder beschikking staat voor de cliënt niet vast op welke hulp hij of zij kan rekenen, en is het voor de cliënt niet mogelijk om bezwaar te maken of beroep in te stellen. ‘Daarmee zijn de rechtspositie en rechtsbescherming van de cliënt dus niet gewaarborgd’, oordeelt de rekenkamer.

Ook de staatssecretaris van Volksgezondheid heeft eerder aangegeven dat beschikkingsvrij werken in strijd is met de Algemene wet bestuursrecht. Desondanks ontvangen inwoners in zeker 25 gemeenten bij Wmo- en jeugdzorgaanvragen niet standaard een schriftelijk besluit, bleek eerder uit onderzoek van Binnenlands Bestuur in samenwerking met Investico, De Groene Amsterdammer en Trouw.

Lage wachttijden

Het Nijmeegse college van burgemeester en wethouders erkent dat laagdrempelige toegang niet ten koste mag gaan van rechtszekerheid. Tegelijkertijd benadrukt het stadsbestuur dat de indicatievrije basishulp via Buurtteams heeft geleid tot lage wachttijden, weinig klachten en een hoge cliënttevredenheid. Bovendien wordt cliënten vooraf meegedeeld dat zij desgewenst een beschikking kunnen krijgen, verdedigt het college.

Bezwaar maken onmogelijk

Maar de rekenkamer neemt met die uitleg geen genoegen: hulp die door Buurtteams Volwassenen zelf wordt geleverd, is volgens de onderzoekers ‘feitelijk en juridisch’ een Wmo-maatwerkvoorziening en vereist dus een beschikking. Dat het niet afgeven een beleidskeuze van de gemeenteraad zou zijn, doet volgens de rekenkamer niet af aan de juridische gevolgen voor inwoners. ‘Zonder beschikking kunnen zij immers geen bezwaar maken of in beroep gaan. Daarmee is hun rechtspositie en rechtsbescherming dus niet gewaarborgd.’ Overigens erkennen de onderzoekers dat het opstellen van beschikkingen meer werk is voor de gemeente. ‘Maar dat mag naar onze mening geen reden zijn om niet te voldoen aan de wet’, aldus de rekenkamer.