Gratis brillen voor kinderen in armoede levert miljoenen op

Voor duizenden kinderen in Nederland is een eenvoudige bril nog altijd geen vanzelfsprekendheid. Hoewel sommige gemeenten sociale regelingen hebben die bijdragen aan de kosten, lijkt daar weinig gebruik van te worden gemaakt. Dat terwijl onderzoekers van de Hogeschool Utrecht laten zien dat de baten van het laagdrempelig verstrekken van kinderbrillen ruimschoots opwegen tegen de kosten. Als 19.800 kinderen in armoede tijdens hun jeugd zes brillen zouden krijgen, kost dat circa 14,8 miljoen euro. Daar staan verwachte baten van 48,9 miljoen euro tegenover.

In Nederland heeft ongeveer één op de vijf kinderen tot achttien jaar een bril nodig, wat neerkomt op zo’n 550.000 kinderen. Hoe ouder het kind, hoe groter de kans: bij driejarigen is het percentage nog laag, maar onder zeventienjarigen draagt bijna 40 procent een bril. De vraag groeit, mede door minder buitenspelen en meer schermgebruik, wat bijziendheid bij kinderen versterkt.

Kansenongelijkheid

Voor veel gezinnen is een bril een financiële uitdaging. Naar schatting hebben ouders van minstens 28.000 kinderen moeite om een bril te betalen. Gevolg: kinderen lopen soms zonder noodzakelijke bril rond, wat hun schoolprestaties en ontwikkeling negatief kan beïnvloeden. Dat kan bijdragen aan kansenongelijkheid: kinderen uit gezinnen met lage inkomens lopen dan een achterstand op die niet het gevolg is van hun capaciteiten, maar van hun financiële situatie.

Zorgverzekering

De basiszorgverzekering vergoedt kinderbrillen vrijwel nooit. Alleen bij uitzonderingen, zoals na een oogoperatie, is er een gedeeltelijke vergoeding mét een eigen bijdrage van 64 euro per glas. Monturen worden nooit vergoed. Aangezien de gemiddelde bril 150 euro kost, moeten gezinnen dikwijls de volledige eigen bijdrage betalen. Aanvullende verzekeringen bieden soms uitkomst, maar tegen hoge premies. De Consumentenbond stelt dan ook dat sparen voor een bril of lenzen vaak goedkoper is.

Gemeentelijke regelingen

Om kinderen in armoede aan brillen te helpen, kennen sommige gemeenten daarom sociale regelingen die (in beperkte mate) ondersteuning bieden bij de aanschaf van brillen, vaak als onderdeel van bredere minimaregelingen of via bijzondere bijstand. Maar in de praktijk - zoals in Utrecht - lijkt er weinig gebruik te worden gemaakt van deze regelingen, stellen onderzoekers van de Hogeschool Utrecht en een beleidsadviseur bij de gemeente Utrecht in Economisch Statistische Berichten (ESB). Dat terwijl hun maatschappelijke kosten-batenanalyse laat zien dat de baten van het laagdrempelig verstrekken van kinderbrillen ruimschoots opwegen tegen de kosten.

Van de naar schatting 550.000 kinderen die een bril dragen, leeft 3,6 procent in armoede. Wanneer deze 19.800 kinderen gedurende hun jeugd zes brillen zouden ontvangen, bedragen de kosten circa 14,8 miljoen euro, tegenover verwachte baten van 48,9 miljoen euro. Met andere woorden: iedere euro die wordt geïnvesteerd in kinderbrillen, leidt tot een maatschappelijke opbrengst van ten minste drie euro.

Schoolprestaties

Volgens de auteurs komt dat allereerst omdat kinderen zonder noodzakelijke bril slechter presteren op school. ‘Kinderen met ongecorrigeerde visuele beperkingen kunnen het schoolbord of leesmateriaal minder goed zien, wat hun concentratie en leerprestaties vermindert’, is te lezen in de analyse in ESB. Ook hun ‘visual health’ komt onder druk te staan. Zo kan het niet-dragen van een bril met plussterkte leiden tot hoofdpijn, concentratieproblemen en minder motivatie om te lezen. ‘Diverse studies tonen aan dat kinderen zonder noodzakelijke bril gemiddeld lagere toetsresultaten behalen, terwijl interventies met het verstrekken van brillen juist tot significante verbetering van leesprestaties leiden’.

Daarnaast kunnen slechte schoolprestaties leiden tot voortijdig schoolverlaten. Onderzoek uit 2014 becijferde de totale kosten op 10.000 euro per uitvaller. Een EU-rapport uit 2011 schat de maatschappelijke kosten van voortijdig schoolverlaten voor Nederland op 1,8 miljard euro per jaar.

Doubleren

Daarentegen leiden verbeterde schoolprestaties juist tot minder zittenblijven. Uit eerder onderzoek uit 2014 bleek al dat doubleren in het basisonderwijs 5.092,88 euro per leerling per jaar kost. Gecorrigeerd voor prijsstijgingen zijn deze kosten dit jaar 6.865,65 euro per leerling per jaar. Bovendien heeft doubleren een negatief effect op de arbeidsproductiviteit omdat mensen later toetreden tot de arbeidsmarkt, stellen de auteurs. Andere onderzoekers berekenden deze maatschappelijke kosten voor een jaar later gaan werken, door uit te gaan van een minimumjaarloon inclusief werkgeverslasten. Voor 2020 kwamen zij uit op een bedrag van 24.192 euro, oftewel 30.245,06 euro in prijzen van 2025.

‘Investeren in toegang tot kinderbrillen is niet alleen een kwestie van gelijke kansen, maar ook van doelmatig beleid. De resultaten tonen aan dat het verstrekken van een bril aan ieder kind dat er een nodig heeft zowel rechtvaardig als economisch verstandig is. Kinderen met een onbehandelde visuele beperking lopen risico op leerachterstanden, sociale uitsluiting en verminderde ontwikkelingskansen. Een bril is een eenvoudige, bewezen interventie met grote impact’, concluderen de HU-onderzoekers en de Utrechtse beleidsadviseur.