Erfpacht als kans voor langdurige betaalbaarheid

De druk op de woningmarkt is nog altijd hoog. Gemeenten willen sturen op betaalbaarheid, kwaliteit en tempo, maar lopen in de praktijk vaak vast op hoge grondprijzen en beperkte regiemogelijkheden. Dat terwijl juist de grondpositie de sleutel vormt voor langjarige betaalbaarheid.

In juni wees de VNG gemeenten in een ledenbrief nadrukkelijk op die realiteit: neem tijdig het heft in eigen hand bij het grondbeleid. De combinatie van de Nota Ruimte, nieuwe provinciale arrangementen en actualisatie van woondeals leidt immers tot schaarste en prijsdruk. Wie te laat aan tafel komt, betaalt de hoogste prijs. In geld én in verlies van sturing.

Veel gemeenten vinden een actieve rol spannend. Begrijpelijk. Actief grondbeleid vraagt capaciteit, beleidskracht en bestuurlijke keuzes. Maar wie niets doet, verkleint de ruimte om te sturen.

Erfpacht als middel om betaalbaarheid te borgen

Het woord erfpacht roept vaak reacties op. Van gedoe met canons tot ingewikkelde administraties. Maar in essentie is erfpacht een instrument dat precies doet wat de huidige markt logischerwijs niet doet: betaalbaarheid structureel vastleggen. Niet met een eenmalige subsidie, maar via de eigendomssituatie zelf. Niet alleen bij oplevering, maar gedurende de hele levensduur van de woning.

Het gaat dus niet om erfpacht als juridisch vehikel, maar om betaalbaar ontwikkelen zonder de hoge kosten van grondaankoop. Gemeenten houden de grond, aannemers bouwen, bewoners betalen - indien gewenst - naar draagkracht. De gemeente behoudt daarbij een rol in de doorverkoop, zodat betaalbaarheid niet als zand door de vingers glipt.

Actief grondbeleid is meer dan grond kopen

De VNG benadrukt dat actief grondbeleid anno 2025 niet betekent dat gemeenten meteen grote grondposities hoeven in te nemen. Het gaat vooral om vroeg duidelijk maken onder welke voorwaarden een gebiedsontwikkeling moet plaatsvinden, en om tijdig kaders te schetsen waar marktpartijen op kunnen rekenen. Ook het bewuster inzetten van instrumenten zoals het voorkeursrecht hoort daarbij: niet om te blokkeren, maar om te voorkomen dat gronden weglekken of dat speculatie de businesscase onder druk zet.

Daarnaast draait actief grondbeleid om reële afspraken over betaalbaarheid en kosten, zodat alle partijen vanaf het begin weten voor welke opgave zij samen staan. Wanneer dat ontbreekt, verdwijnt maatschappelijke meerwaarde gemakkelijk uit de keten voordat een project überhaupt begint.

Beter beleid begint met gedeelde inzichten

Veel gemeenten struikelen niet over de ambitie, maar over de uitvoering. De kennis van de markt en van financiële instrumenten is vaak versnipperd. Daardoor wordt erfpacht in de praktijk minder ingezet dan mogelijk en wenselijk is.

Gemeenten lopen tegen dezelfde vragen aan. Toch werkt iedereen aan eigen oplossingen. Door kennis en ervaringen te bundelen hoeft niet elke gemeente opnieuw te beginnen.