Nieuw startersfonds kust oude premiewoningen wakker

Na jarenlang wachten is het zover: het Nationaal Fonds Betaalbare Woningen, waar de Tweede Kamer al sinds 2020 op aanstuurt, is een feit. Dit fonds moet ruggesteun geven aan starters op de woningmarkt. Op maandag 2 juni komt de eerste 15 miljoen euro van in totaal 100 miljoen beschikbaar voor projectontwikkelaars en woningcorporaties, om aan starters koopkortingen te kunnen geven.

De beheerders van het fonds die nog door het vorige kabinet zijn aangesteld, hebben nu de bijbehorende website in de lucht gebracht. Het gaat om Stimuleringsfonds Volkshuisvesting Nederlandse gemeenten (SVn) en de Stichting OpMaat, die lange tijd voor dit fonds gelobbyd heeft.

1979

De plannen voor het fonds zijn gerijpt onder drie ministers: eerst D66-minister Kajsa Ollongren (BZK), toen CDA-minister Hugo de Jonge (Volkshuisvesting) en nu BBB-minister Mona Keijzer (VRO).

Het was in november 2020 dat de Tweede Kamer een motie aannam van CDA-Kamerlid Julius Terpstra (nu wethouder in Leiden) en PvdA'er Henk Nijboer (nu kwartiermaker in Groningen van rijksprogramma Nij Begun). Omdat ook in 2020 starters het al moeilijk hadden op de verhitte koopmarkt, wilden zij een onderzoek naar een ‘vernieuwde vorm van premie-A-woningen, zoals een kooppremie bij nieuwbouw die (deels) terugbetaald moet worden’. Die premiewoningen waaraan zij refereerden stammen uit 1979, in de nasleep van de eerste oliecrisis onder kabinet-Van Agt I. Ook toen heerste er een woningtekort en hielpen de koopkortingen om de slepende woningbouw weer wat op te stoken.

Hogere prijzen

Minister Ollongren reageerde niet enthousiast op de motie. ‘Het klinkt op zich natuurlijk sympathiek’, zei ze destijds in de Tweede Kamer, ‘maar je moet er bij dit soort dingen wel altijd op letten dat het niet per saldo tot hogere prijzen leidt. Dat is hier toch het geval. Als leningen worden verstrekt door de overheid zou dat invloed kunnen hebben op de huizenprijzen. De vraag is dus of dat een duurzame oplossing is. Ik ben het met iedereen eens die zegt dat de meest effectieve manier om de starters een betere positie te geven, “meer bouwen” is.’

Twee jaar later, toen Hugo de Jonge in Rutte IV minister van Volkshuisvesting geworden was, diende CDA-Kamerlid Jaco Geurts (nu burgemeester van Bunschoten) een amendement op de begroting in die de volle Tweede Kamer achter zich kreeg. In de woorden van De Jonge toen: ‘Dat gaat over een nationaal fonds betaalbare koopwoningen, dus om de premie A-woningen weer wakker te kussen, nieuw leven in te blazen.’

Heel eerlijk

Het amendement werd mede ingediend door VVD-Kamerlid Peter de Groot, ChristenUnie-Kamerlid Pieter Grinwis en D66'er Faissal Boulakjar (nu in dienst van adviesbureau BMC). De Jonge waarschuwde destijds: ‘Als we heel eerlijk zijn, hebben al deze types regelingen in zekere zin een prijsopdrijvend effect. Alleen, gegeven de omvang van de regeling is het denk ik een prijsopdrijvend effect waarvan je kunt zeggen: de nadelige effecten ervan wegen op zichzelf genomen op tegen de extra kans die je starters hiermee biedt.’

DAEB

Ondanks het risico van prijsopdrijving kreeg de oprichting van het fonds ook steun buiten de politiek. In 2021 kwamen 34 organisaties, waaronder corporatiekoepel Aedes, met een Actieagenda Wonen, waarin zij nadrukkelijk om het fonds vroegen. Het duurde echter langer dan de politiek hoopte om het fonds werkelijkheid te maken. Eén probleem: geld geven aan projectontwikkelaars is staatssteun, en dat mag slechts bij uitzondering binnen de interne markt van de EU. Eén gevonden oplossing was om van uitvoerder SVn een Dienst van Algemeen Economisch Belang (DAEB) te maken. Daarmee zegt het rijk in wezen tegen Brussel dat er in Nederland sprake is van marktfalen, en het kabinet vanwege het publieke belang financieel moet ingrijpen in de woningmarkt.

Versnellingsknop

In april 2024 nam de Tweede Kamer een motie aan van De Groot en Grinwis om uiterlijk op 1 juli dat jaar de deuren van het fonds te openen. Op dat moment liet het fonds al anderhalf jaar op zich wachten. De Jonge gokte zelf dat op z'n vroegst 1 oktober haalbaar was. SVn zelf meldde een paar maanden daarna dat eind 2024 het fonds opengesteld zou worden. In december, onder minister Keijzer ondertussen, was die datum weer van tafel. De Groot toen in de Kamer: ‘Het duurt inmiddels wel erg lang, moet ik zeggen, al twee jaar, om het fonds de lucht in te krijgen. Daarom vraag ik de minister waar de versnellingsknop zit.’

In maart meldde Keijzer dat het fonds vóór 1 juli 2025 echt klaar kon zijn. ‘Het aanvraagproces moet echter gebeuren binnen de geldende wetten en regels, zoals het staatssteunrecht. Dit heeft tijd gekost. Inmiddels heb ik de staatssteunrisico’s gewogen en concludeer ik dat we door kunnen gaan met het fonds.’