Het gebouw van het Planbureau voor de Leefomgeving zit in Den Haag op de spreekwoordelijke steenworp afstand van de Tweede Kamer. Maar die nabijheid maakt het vertrouwen van het planbureau in politiek Den Haag niet groter.
Moet er een staatscommissie komen voor natuur en landbouw?
Het PBL presenteert een uitvoerige toekomstvisie, met het oog op 2050.
Dat blijkt uit de nieuwe Toekomstverkenning Landbouw en Natuur van het onderzoeksinstituut, dat weliswaar onafhankelijk is maar wel onderdeel van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. PBL heeft de toekomstverkenning opgesteld met collega’s van Wageningen University & Research en Deltares.
In deze uitgebreide vooruitblik, die het oog richt op het eindjaar 2050, oppert het PBL de oprichting van een Staatscommissie Landbouw, Milieu en Leefomgeving die politieke tegenstellingen kan overstijgen en belangen samenbrengen. Getuige het klappen van het Landbouwakkoord een aantal jaren geleden, evenals het weerbarstige stikstofbeleid van het nu demissionaire kabinet, lukt het politiek Den Haag niet om een langetermijnvisie tot stand te brengen.
Dat zei PBL-directeur Marko Hekkert woensdag bij de presentatie van de toekomstverkenning. Zijn wantrouwen naar de politiek bleek ook afgelopen augustus, toen hij een presentatie naar buiten liet brengen die moest bewijzen dat het PBL niet kritiekloos is over stikstofplannen van het demissionaire kabinet.
Door de oogharen heen
Omdat het PBL die langetermijnvisie cruciaal vindt, heeft het de ‘handschoen opgepakt’, aldus Hekkert, en kijkt het in dit rapport via twee scenario’s hoe Nederland in 2050 de drie belangrijkste Europese doelen kan halen: de Kaderrichtlijn Water, de Europese Klimaatwet en de Vogel- en Habitatrichtlijn.
De nullijn die het PBL daarbij hanteert is het beleid dat in 2024 vaststond. Daarnaast plaatst het onderzoeksinsituut een intensief-technologisch en een natuurinclusief scenario. “Door de oogharen heen zijn dit twee voorkeursrichtingen die je in het maatschappelijk debat terug vindt’, verklaarde onderzoeker Stefan van der Esch. ‘Je kunt één van de twee kiezen, maar ook heel goed een middenweg.’
Stikstof in 2050
Opvallend is dat in beide scenario’s het stikstofprobleem zelfs in 2050 niet verdwenen is. ‘In beide scenario’s zullen er in 2050 minder hectares stikstofgevoelige natuur overschreden worden’, staat in het rapport. ‘Echter, door de ligging van de overschreden hectares zal er in het grootste deel van Nederland ook in 2050 binnen een straal van 25 kilometer wel een overschreden stukje natuur te vinden zijn.’
Pensfermentatie
Tegelijkertijd benadrukt het rapport dat, meer dan stikstof, de uitstoot van methaan bepalend kan worden voor de melkveeteelt. Methaan is een sterk broeikasgas, dat vrij komt door pensfermentatie. Met de huidige stand van techniek ‘dwingt dit in beide scenario’s tot sterke reducties in de omvang van de melkveestapel’, schrijven de onderzoekers. Tegelijkertijd wijzen zij naar methaanafvang van stallucht, een innovatie die zich bewees in proefopstellingen. Wordt die techniek ingezet, dan is de huidige melkveeteelt te handhaven. Wel moeten koeien dan altijd op stal blijven, en bestaat de kans dat niet iedere boer de noodzakelijke investeringen kan bekostigen. Onder andere hierom is schaalvergroting onder boeren een kansrijk scenario.
Met name in het intensief-technologische scenario zal de ruimtelijke ordening in Nederland erg scherp moeten worden: er moet 150.000 hectare aan nieuwe natuur bij (even veel als de hele provincie Utrecht), tussen beschermde natuurgebieden en landbouw komen overgangszones van twee kilometer diep, en om CO2 af te vangen is er 100.000 hectare extra productiebos nodig.
Net als Oostenrijk
Ruimtelijk minder scherp is het natuurinclusieve scenario: overgangszones van hoogstens 500 meter, 100.000 hectare nieuwe natuur en 50.000 hectare productiebos. Maar wél 650.000 hectare aan extensieve landbouw. ‘Grote delen van de Nederlandse landbouw zullen gaan lijken op de extensieve landbouw in Oostenrijk of in delen van Engeland’, staat in het rapport. Ook halveert de veestapel.
Om beide, ambitieuze scenario’s werkelijkheid te maken, moet er institutioneel wel wat veranderen in Nederland, beklemtonen de onderzoekers. Neem de enorme toename van nieuwe natuur, in de komende kwart eeuw: ‘Om dat in 25 jaar tijd voor elkaar te krijgen, zal de snelheid waarmee de overheid nu grond aankoopt voor natuur met minimaal een factor 4 moeten toenemen.’
Ook moet de landbouw in grote mate (financieel) geruggesteund worden. ‘Veel uitvoeringscapaciteit rond het landbouwbeleid is in de afgelopen decennia juist afgebouwd’, staat in het rapport. ‘De productschappen zijn verdwenen, en landbouwvoorlichting is hoofdzakelijk iets geworden van de toeleverende industrie.’
Historische omvang
‘Dit is een opgave van historische omvang’, zei onderzoeker Stefan van der Esch woensdag. Tegelijkertijd prijst het PBL hoeveel er al is bereikt.
Vergeet niet dat vanaf de jaren negentig gewerkt is aan de Ecologische Hoofdstructuur, nu Natuurnetwerk Nederland. Dit leidde tot ‘ruim 120.000 hectare nieuw ingericht leefgebied voor planten- en diersoorten’ (iets minder dan de provincie Utrecht). Vanaf de jaren zeventig werd de landbouw veel schoner, schrijven de onderzoeker. De uitstoot van ammoniak is 70 procent kleiner geworden.
Natuurverbetering
De onderzoekers verwijzen in hun rapport naar cijfers van het Compendium voor de Leefomgeving, dat vorig jaar meldde: ‘Sinds 1990 zijn de zoetwater- en moerrassoorten sterk toegenomen.’ Dat komt onder andere door ‘een sterk verbeterde waterkwaliteit, met name dankzij verbeterde rioolwaterzuiveringen en afname van meststoffen in het water.’ Zelfs de opwarming kan via een omweg gunstig uitpakken voor dieren en planten: ‘Tenslotte zijn er relatief veel soorten die profiteren van de klimaatverandering en flink in aantal of verspreiding zijn toegenomen.’
Er is meer natuur die verbetert dan natuur die verslechtert, staat in het rapport: ‘Een klein areaal heeft een goede kwaliteit, en de oppervlakte landnatuur waarvan de kwaliteit (afgemeten aan het aantal voorkomende vlinders en vogels) toeneemt, is groter dan de oppervlakte waarvan de kwaliteit afneemt.’ Dit komt met name doordat in Nederland de bossen het goed doen.
Polarisatie is niet altijd ongezond
Onder de streep willen de onderzoekers zorgen voor een ‘gestructureerd debat’, om ‘de politieke afweging te vergemakkelijken’. Ze benadrukken dat de polarisatie rond de thema’s landbouw en milieu minder groot is dan kan lijken. En de polarisatie die er wél is hoeft niet ongezond te zijn: ‘Met andere woorden, dat in het debat over landbouw en natuur de voorgestelde oplossingsrichtingen soms ver uit elkaar lijken te liggen biedt ook een veelzijdig palet aan mogelijke deeloplossingen.’
De onderzoekers bestrijden zwartwit denken, ook met oog op het noodzakelijk draagvlak voor het beleid. De gulden middenweg is de juiste wandelroute: ‘Zo biedt uitsluitend technologische innovatie geen afdoende balans om de doelen te halen. Maar louter focussen op een natuurinclusieve landbouw doet dit evenmin.’
Plaats als eerste een reactie
U moet ingelogd zijn om een reactie te kunnen plaatsen.