Kust verdient bescherming, ook tegen toerist

Het in 2017 gesloten Kustpact moet kwetsbare kustnatuur en het open kustlandschap beschermen tegen bovenmatige recreatie. Eind dit jaar loopt het af. Wat heeft het gebracht en wat niet? Op bezoek in Zeeland. ‘Moesten we dat wel willen: een eiland voor de kust?’

Donkere geuren doordrenken de Voorstraat van Wissenkerke. De boeren in Noord-Beveland benutten de zonovergoten dag om mest uit te rijden. ‘Persoonlijk hoop ik niet dat het vanavond gaat regenen, maar voor de boeren zou het welkom zijn’, zegt wethouder Yvonne Maas (ruimtelijke ordening, Noord-Bevelands Belang) in het gemeentehuis. Het is volop zomer in Zeeland, maar de zorgen in de kleine gemeente met 8.000 inwoners, schuin boven het schiereiland Walcheren gelegen, gaan vandaag niet over de toeristenstroom die op dit soort dagen de Zeeuwse tweebaanswegen richting strand bezet, maar over mest.

Charme

Het typeert Noord-Beveland. Gevraagd naar de kenmerken van haar eiland begint Maas over rust en ruimte. Het handjevol dorpen met elk hun eigen karakter, hun dorpshuis en bijna allemaal hun eigen supermarkt, desnoods een Albert Kleijntje. De vrijliggende fietspaden, natuurlijk, die al eens een nationale prijs wonnen. En het ontbreken van een bioscoop, een indoor­klimhal of andere attracties. ‘Alles is kleinschalig, maar dat is juist onze charme.’

Verroompottisering

Ja, op het eerste gezicht oogt Noord-Beveland een beetje als het Zeeland van vroeger. De provincie van vóór de steeds grootschaliger bungalowparken, zoals die in de eerste decennia van deze eeuw voortvarend werden opgetrokken langs de Nederlandse kust. De verroompottisering, later genoemd. Toen minister Schultz van Haegen (Infrastructuur en Milieu, VVD) in 2016 ook nog het toezicht op die ruimtelijke ontwikkeling wilde decentraliseren naar de kustgemeenten was de boot aan. Natuurorganisaties begonnen de beweging Bescherm de kust. Een opvallende coalitie van overheden, natuurclubs én recreatie­ondernemers schaarde zich een jaar later achter het nationale Kustpact, met als doel het unieke karakter van ‘de gouden rand van Nederland’ beter te beschermen. Ook Roompot deed mee.

Gesprek

Eind dit jaar loopt het eerste Kustpact af en begint een nieuw. Vriend en vijand zijn het eens over de agenderende waarde die het Kustpact heeft gehad. De juridisch niet bindende voornemens zijn de afgelopen jaren doorvertaald naar strengere provinciale visies en verordeningen. ‘Strandzonering is nu onderdeel van het provinciaal beleid’, zegt directeur Marc Janssen van de stichting Duinbehoud. Zo zijn in elke provincie de kustzones bepaald waar nog uitbreiding van recreatie mogelijk is, maar ook waar niet. ‘Ook steeds meer gemeenten ontwikkelen hun eigen strandbeleid’, ziet Janssen. Maar de belangrijkste winst is volgens hem dat het gesprek tussen alle betrokken partijen op gang is gekomen. ‘En het blíjft op gang. Dat is ook voor recreatieondernemers heel belangrijk. Die hadden voor die tijd op het strand te maken met gemeente, provincie, rijk en waterschap – allemaal met hun eigen regels. Het Kustpact heeft geleid tot integraal kustbeleid.’

Veerse Meer

Hoe integraal, dat merkten ze ook in Noord-Beveland. Daar ontwikkelde recreatieondernemer Marco Doeleman begin deze eeuw een plan in het Veerse Meer, nadat een restaurant van hem aan de Veerse Dam moest wijken voor natuurcompensatie. Doeleman verzon de Zeeuwse Lagune: vier eilandjes met een hotel, een restaurant en appartementen. Vijftien jaar sprak hij er met de gemeente over, tot de raad in 2018 de laatste versie tot woede van Doeleman afwees. De Raad van State gaf de gemeente gelijk. Wel moest Noord-Beveland aan Doeleman uiteindelijk bijna vier ton compensatie uitkeren.

Skyline

Was het afwijzen van de Veerse Lagune het gevolg van het een jaar eerder afgesloten Kustpact? Het project spleet jaren de raad, zegt wethouder Maas, en zelfs haar eigen partij waarvoor ze toen nog raadslid was. ‘Wij waren als Noord-Bevelands Belang fel tegen, maar onze voormalige fractievoorzitter was ten tijde van de planvorming voor.’ De ommekeer kwam volgens Maas vooral door toenemende druk vanuit de bevolking, mede aangeblazen door het Kustpact. ‘Moesten we dat wel willen: een eiland voor de kust? Het zou extra verkeer opleveren en het vergezicht vanaf de Veerse Dam beperken, juist op het punt waar we de skyline van Veere konden zien. Toen is het besef gekomen dat we een rem moesten zetten op het toerisme.’

Pijplijn

Voor Robbert Trompetter, Zeeuws ambassadeur voor Natuurmonumenten, is het evident dat het Kustpact de Zeeuwse lagune heeft voorkomen. Zoals hij nog twee projecten noemt die het door de aangescherpte regels in de Zeeuwse Kustvisie van 2017 niet hebben gered: het met de Zeeuwse lagune vergelijkbare Brouwerseiland achter de Brouwersdam (gemeente Schouwen-Duiveland) en de bouw van recreatiewoningen in het Nollebos bij Vlissingen. Ze zaten planologisch onvoldoende ver in de pijplijn, waardoor het beroep van de ontwikkelaars bij de Raad van State geen weerklank vond.

Golfbaan

Maar Trompetter zag ondanks het Kustpact ook ontwikkelingen die hij liever niet had gezien: ‘De hoogbouw van Cadzand. En de ontwikkeling van fort Den Haak op de kop van Walcheren: een golfbaan met bungalows met rieten daken. Ik vraag me af wat dat landschappelijk nou toevoegt.’ Ook voor heel wat andere projecten kwam (eventueel) verweer te laat. Uit de laatste Monitor Kustpact van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) blijkt dat er tussen 2017 en 2022 in totaal 2.205 nieuwe recreatiewoningen werden gebouwd, een toename van 8,4 procent. ‘Verreweg de meeste nieuwbouw (1.466) vond plaats in de kustzone van de provincie Zeeland; dat is een toename van 14,8 procent.’

Topkwaliteit

Voor alle duidelijkheid: het Kustpact geeft alleen beperkingen voor de ontwikkeling van recreatiewoningen in specifieke zones buíten de bebouwde kom. Volgens het PBL verrezen in die vijf jaar in heel Nederland in totaal 63 vakantiewoningen in gebieden met provinciale restricties. ‘Hieronder zijn 32 appartementen in twee appartementengebouwen in de duinen net buiten de bebouwde kom van Cadzand-Bad; een gebied dat door de provincie Zeeland is aangeduid als ‘Zeeuwse Topkwaliteit’. Volgens de provincie betrof het een hotel dat nog net bínnen de bebouwde kom lag.

Verdere groei

Hoe gaat het sinds 2022? De nieuwste cijfers van het Kadaster – die het PBL nog verder zal duiden – markeren een verdere groei van de recreatie. Sinds 2022 kwamen er in Zeeland nog eens 5,7 procent vakantiewoningen op recreatieparken bij. De oppervlakte van de recreatieparken steeg de afgelopen twee jaar met 13,7 procent. Ook het aantal logiesfuncties buiten vakantieparken groeit in Zeeland door: met 4,3 procent. In de Nederlandse kustzone telt het Kadaster sinds 2022 nog steeds de meeste nieuwbouw met een logiesfunctie in Zeeland.

Paard van Troje

Ook Noord-Beveland ervaart ruimtelijke druk vanuit de recreatiesector. Roompot wil er graag zijn Beach Resort aan de Oosterschelde uitbreiden. Dat mag volgens de nieuwe provinciale regels nog met maximaal 20 procent in oppervlakte – maar wil de Noord-Bevelander dat ook? ‘Er is een petitie geweest met vijfduizend handtekeningen tegen dat plan’, zegt Maas. ‘Op straat merk je dat de discussie niet zozeer over die uitbreiding gaat, maar over de balans tussen onze toeristen en onze eigen inwoners. Roompot fungeert daarbij als een soort paard van Troje.’ In overleg met de ontwikkelaar heeft de gemeente de plannen kunnen afschalen. Er komen honderd recreatie-eenheden minder dan in het oude bestemmingsplan. Acht hectare door Roompot geclaimde grond blijft landbouw. Een aantal Noord-Bevelanders gaat dat niet ver genoeg. Ze vechten door bij de Raad van State.

Wisseldagen

Waar zit de lokale pijn? Vooral op de weg, vermoedt Maas. ‘Zeker op wisseldagen van vakantiehuisjes is het op de tweebaansweg vanuit Goes heel druk. We zetten als gemeente hard in op verbreding, maar daar hebben we de provincie voor nodig en andere Zeeuwse gemeenten. En je merkt de drukte ook bij de Albert Heijn en de Aldi. Ja, het kan er soms vol zijn op de parkeerterreinen en in de winkels, maar iedereen ervaart dat op z’n eigen manier. Weet je: ik doe mijn boodschappen op de tijden dat de toeristen allemaal aan het strand liggen. Dan heb je er veel minder last van.’

Draagvlak

In het nieuwe Kustpact, dat 1 oktober aanstaande wordt ondertekend en in 2026 zal ingaan, komt er meer nadruk op het draagvlak voor het toerisme in de kuststreek. ‘Aandacht voor de leefbaarheid, dat wil men hier’, zegt wethouder Maas. Constant hoor je: waar is de balans tussen toeristen en onze eigen inwoners?’ Het ligt genuanceerd, zegt ze er meteen bij: ‘Juist dankzij het toerisme kunnen we in onze leefbaarheid investeren en heeft elk dorp zijn eigen dorpshuis en meestal ook een eigen supermarktje. Aan de andere kant: dan hoeft er nog niet bij elke boerderij ook een mini-camping te staan. We hebben er beleid voor gemaakt in de inmiddels vastgestelde visie Duurzame recreatie en toerisme.’

Afwachten

Hoe gaat het verder met dat toerisme in Zeeland? Of keert de wal, de overvloed aan locaties, zo langzamerhand het schip? Maas merkte afgelopen juli iets best bijzonders: ‘Het was een tijdje nogal regenachtig. Mensen wachtten af of boekten een last-minute naar de zon. En ze kúnnen ook afwachten, hè. Ze weten dat er in Zeeland toch nog plek is.’

Lees de hele reportage over het Kustpact, met ook de visie van de Zeeuwse gedeputeerde, deze week in BB15 (inlog).