Een PFAS-verbodsvoorstel met talloze uitzonderingen

Eind 2019 maakte toenmalig staatssecretaris Stientje van Veldhoven van Infrastructuur en Waterstaat bekend dat ze samen met het RIVM streefde naar een EU-breed verbod op PFAS. Nu bijna zes jaar later is het eindelijk klaar: het verbodsvoorstel dat het RIVM heeft opgesteld samen met zusterorganisaties in Denemarken, Zweden, Noorwegen en Duitsland. In 2023 lag er een eerste versie, maar daarna kwamen er 5600 zienswijzen binnen die in de twee jaar erna door onder meer het RIVM zijn verwerkt in een definitief voorstel waarover het Europees Chemieagenschap (ECHA) zich in het najaar buigt.

Dit agentschap in Helsinki geeft op basis van het voorstel een advies aan de Europese Commissie, waarna de EU-lidstaten kunnen stemmen over het verbodsontwerp dat de Commissie uiteindelijk op tafel legt.

Essentiële toepassingen

Zes jaar geleden sprak toenmalig staatssecretaris Van Veldhoven over een totaalverbod op PFAS, ‘met uitzondering van een paar essentiële toepassingen, denk bijvoorbeeld aan medische toepassingen waar we echt nog niet zonder kunnen.’ In het finale verbodsvoorstel zijn echter veel meer vrijstellingen (derogaties) dan ‘een paar’ opgenomen, zoals inderdaad voor PFAS in medicijnen voor mens en dier, maar ook in gewasbeschermingsmiddelen, in papier, karton en gerecycled plastic dat niet voor voedsel gebruikt wordt, en in hergebruikt textiel.

Meer vrijstellingen

Talloze tijdelijke vrijstellingen zijn er bovendien voor PFAS in bijvoorbeeld beschermende kleding (tot 13,5 jaar na de ingangsdatum van het verbod), koelmiddelen (tot 6,5 jaar), isolerend schuim (tot 13,5 jaar), toevoegingen aan hydraulische vloeistoffen in transportvoertuigen (tot 6,5 jaar), in gefluoreerde gassen die de Europese Organisatie voor kernfysisch onderzoek (CERN) gebruikt (tot 13,5 jaar), de productie van halfgeleiders (tot 13,5 jaar), militaire toepassingen (tot 13,5 jaar), medische implantaten en de verpakkingen van onder meer katheters (tot 13,5 jaar), elektriciteitskabels (tot 13,5 jaar), brandstofcellen en electrolysers (13,5 jaar) en in brug- en gebouwconstructies (tot 13,5 jaar).

83 procent reductie

Ondanks deze (tijdelijke) vrijstellingen zou dit EU-brede verbod alsnog een emissiereductie van PFAS van 83 procent opleveren. Dat staat in het voorstel dat de vijf landen hebben afgerond. Derogaties zijn alleen mogelijk als hard te maken valt dat er voorlopig nog geen haalbaar alternatief is. Wel willen de vijf initiatiefnemende landen een tijdslimiet opleggen, ‘om te vermijden dat er een prikkel bestaat voor het uitstellen van de ontwikkeling van geschikte alternatieven’. Tegelijkertijd benadrukt het verbodsvoorstel dat het onzeker is of bijtijds een alternatief gevonden wordt. Zo niet, dan kan een verbod schadelijk zijn voor de strategische onafhankelijkheid en de concurrentiekracht van de EU. Gedacht wordt bijvoorbeeld aan de productie van batterijen, halfgeleiders en militaire voorwerpen.

Verzamelnaam

PFAS is een verzamelnaam voor zo’n zesduizend chemische stoffen die bestaan uit koolstof-fluorverbindingen. Ze zijn water- en vetafstotend, en ontworpen om moeilijk afbreekbaar te zijn. Het nadeel van deze eigenschap is dat deze stoffen ophopen in de leefomgeving, en gezondheidsrisico’s gaan vormen.