‘In gemeentes vallen gesprekken over wind en zon stil’

Pas eind dit jaar komen de exacte cijfers naar buiten, maar het Nationaal Programma Regionale Energie Strategie (NP RES) geeft graag al een waarschuwing af. Uit de tweejaarlijkse oplevering van de voortgangsrapporten van de dertig RES-regio’s die Nederland telt, blijkt dat de klad erin komt qua nieuwe opwek van zonne- en windenergie. Zowel planvorming als uitvoering ‘vallen stil’, laat Kristel Lammers, directeur van het NP RES, donderdag weten.

Dit is de conclusie die zij trekt na het doornemen van alle voortgangsdocumenten. Het is een beeld dat het Planbureau voor de Leefomgeving in zijn jaarlijkse monitor eind dit jaar moet bevestigen. De volledigheid vereist wel te vermelden dat het doel voor 2030, vastgelegd in het Klimaatakkoord van 2019, wel degelijk behaald wordt. In dit akkoord staat als formeel doel dat de lokale opwek van zonne- en windenergie in 2030 gelijk staat aan 35 terawattuur.

Een hogere optelsom

Maar toen de RES-regio’s twee jaar na het Klimaatakkoord hun formele ‘bod’ aan het rijk deden, kwam de optelsom hoger uit: op 55 terawattuur (TWh). Die grotere ambitie raakt verder uit zicht, meldt Lammers nu. Dat terwijl de komende decennia nog veel meer niet-fossiele opwek nodig is. Redenen voor de stagnatie zijn het uitblijven van landelijke milieunormen voor windturbines, netcongestie, maatschappelijke onrust, een verslechterend verdienmodel voor zonneparken (onder meer doordat er vanwege de toename van zonne- en windenergie soms negatieve energieprijzen zijn), en doordat woningbouw en ook Defensie ruimte opeisen.

Dit alles is niet nieuw. Eind vorig jaar beschreef het PBL al in de toenmalige monitor dat voor wind en zon lokaal steeds minder plek te vinden is. Daar zijn meerdere redenen voor: ‘De voorkeursvolgorde voor het plaatsen van zonnepanelen is aangescherpt en er zijn strengere concept milieunormen voor windenergie op land’, schreef het PBL toentertijd. ‘Daarnaast is het door netcongestie moeilijker geworden om nieuwe projecten aan te sluiten op het elektriciteitsnet, waardoor RES-projecten vertraging dreigen op te lopen.’

Gesprekken vallen stil

Bij de presentatie donderdag van de voortgang in de RES-regio’s schoven ook twee lokale bestuurders aan: de Utrechtse gedeputeerde Huib van Essen is binnen de provinciekoepel IPO voorzitter van de commissie Klimaat en Energie, en wethouder Marcel Blind van de Overijsselse gemeente Olst-Wijhe leidt binnen gemeentekoepel VNG de commissie Economie, Klimaat, Energie en Milieu (EKEM).

‘In gemeenteland zie je, en dat bespreken we ook in de EKEM-commissie, dat de gesprekken in de gemeenteraden stilvallen’, vertelt Marcel Blind. ‘Waar we de afgelopen paar jaar geleden heel druk bezig waren hiermee, zien we nu door de vele onmogelijkheden en onzekerheden dat de lucht uit de ballon loopt. Het is geen hot topic meer. Dat is bepalend voor wat de komenden jaren aan ontwikkelingen plaatvinden. De windturbines die op dit moment geplaatst worden, zijn het resultaat van gesprekken die we een tijd geleden gevoerd hebben. Als nu het gesprek stilvalt, heeft dat een gevolg voor wat we de komende tijd gaan produceren.’

Wonderbaarlijk

Zowel Kristel Lammers als de beide lokale bestuurders beklemtonen dat de 55 TWh die de RES-regio in 2021 als bod op tafel legden, blijven staan. ‘Iedereen is nog steeds bezig om te leveren wat zijn bijdrage is aan de 55’, zegt Lammers. ‘De Hoeksche Waard bijvoorbeeld heeft haar stukje van de 55 al gereed, en Flevoland is bijna klaar met haar stukje van de 55.’

Ook gedeputeerde Huib van Essen onderstreept de blijvende relevantie van het 55 TWh-doel. ‘Daaraan heeft iedere regio zich gecommitteerd. De RES-regio U16 bijvoorbeeld, in de provincie Utrecht, heeft vastgesteld dat ze 1,8 Twh gaat bijdragen. Dat is, op één na, door alle gemeenteraden vastgelegd. Dus daarmee zijn de bestuurders op pad. En als iedere regio netjes zijn eigen doel haalt…, nou, wonderbaarlijk komen we dan uit op 55. Dat is waar iedere regio op dit moment aan werkt en waar het ministerie ons ook op aanspreekt. En ik vind dat terecht.’

De grote verschillen

Als het gaat om de stagnatie waarvoor Lammers waarschuwt, blijken er regionale contrasten te zijn. Dat klinkt op uit wat gedeputeerde Huib van Essen in zijn eigen provincie waarneemt: ‘Aan de start van de RES zag je al grote verschillen: sommige regio's hadden in 2018 en 2019 al concrete plannen voor zon en wind en gebruikten dat als basis gebruikt voor de RES, en die regio’s zijn vaak al heel ver.’

‘In andere regio's, en dat geldt voor eigenlijk alle regio’s in de provincie Utrecht, was het tegendeel het geval. Daar lag nog bijna niks. De RES moest daar van de basis worden opgebouwd. De plannen van Houten en Utrecht die nu bij de Raad van State liggen, kunnen naar verwachting de komende jaren uitgevoerd worden. In onze provincie zie je dat veel gemeentes concreet plannen maken om het bod invulling te geven: Woerden, Montfoort, Wijk bij Duurstede, De Bilt, Utrecht, Vijfheerenlanden, Amersfoort. Mijn verwachting is dat die projecten op z’n vroegst in 2030 gerealiseerd kunnen worden. Daarnaast zie je een aantal gemeentes waar dit politiek erg ingewikkeld ligt en waar weinig tot stand komt. Wij als provincie hebben daarvan gezegd: we staan voor het RES-bod, dat democratisch is vastgesteld. Dus als het binnen de gemeente niet gebeurt, zorgen we als provincie dat de benodigde stappen worden gezet: zodat iedereen een bijdrage levert waar dat reëel kan. Dit zie je op meer plekken gebeuren: ook de provincies Overijssel en Zuid-Holland nemen deze stappen om te zorgen dat wat is afgesproken waargemaakt wordt.’