Praktische tips uit Gelderland voor circulaire vervanging bruggen

De provincie Gelderland wil in 2050 volledig circulair zijn. Bij het vervangen van bruggen kiest de provincie dan ook voor een circulaire aanpak. Zo wordt er gebruikgemaakt van zogenoemd donorhout, dat vrijkomt bij het afbreken van oude bruggen. Daarnaast werkt de provincie aan het ontwerp en de uitwerking van een stalen modulaire brug. Daarmee bespaar je materiaal en maak je toekomstige renovaties eenvoudiger.

‘In 2024 hebben we de fiets- en voetgangersbrug over de Linge bij Doornenburg vervangen’, vertelt Tjeerd Kalsbeek, projectmanager Gebiedsontwikkeling en Uitvoering bij de provincie Gelderland. ‘Daarbij wilden we zo min mogelijk materialen verspillen. Met een lengte van 22 meter en een breedte van ruim 5 meter is de nieuwe brug voor 80 procent opgebouwd uit hergebruikt hardhout. Dit hout is grotendeels afkomstig van de oude, gesloopte Zettensebruggen.’

Beschikbaarheid en geschiktheid materiaal

De vervanging van de brug bij Doornenburg vroeg om innovatieve oplossingen en samenwerking met experts en een aannemer. Leidend bij het ontwerp was het beschikbare materiaal. Maar hoe breng je in kaart welk materiaal beschikbaar is en of dit geschikt is voor hergebruik? ‘Voorafgaand aan de aanbesteding voor de selectie van een aannemer, hebben we ingenieursbureau Westenberg gevraagd het hout van de gesloopte Zettensebruggen te inspecteren’, legt Tjeerd uit. ‘Dat gebeurde met een resistograaf, een meetinstrument dat in het hout dringt en informatie geeft over de dichtheid, hardheid en eventuele inwendige gebreken, zoals rot, holtes of schimmels. Op basis van de metingen heeft Westenberg een inspectierapport opgesteld.’

Aanbesteding

Dit rapport werd toegevoegd aan de aanbesteding. Tjeerd: ‘Uitgangspunt bij deze aanbesteding was het gebruik van het vrijgekomen hout van de Zettensebruggen voor de nieuwe brug bij Doornenburg. Ook hebben we een schets van de nieuwe brug bijgevoegd, met de afmetingen en de gewenste hoeveelheid ruimte voor fietsers en wandelaars. Bovendien hebben we aangegeven wat het maximale bedrag was dat we aan de nieuwe brug wilden besteden.’

Bouwteam

Op basis van de aanbesteding konden aannemers een plan van aanpak maken. ‘We hebben die plannen kritisch beoordeeld’, zegt Tjeerd. ‘Aannemer Meerdink Bruggen, een bedrijf met een sterke focus op duurzaamheid en circulair bouwen, bood het winnende plan aan. Vervolgens hebben we als provincie samen met Meerdink een bouwteam gevormd, waarin we taken en verantwoordelijkheden hebben verdeeld.’

Circulaire donorbank

Het hout van de Zettensebruggen werd naar de werkplaats van Meerdink in Winterswijk getransporteerd, waar het geschikt werd gemaakt voor hergebruik. Maar de hoeveelheid hout bleek onvoldoende te zijn. ‘Daarom is zo’n 20 procent van het hout uit de voorraad donorhout van Meerdink gekomen’, aldus Tjeerd. ‘Deze voorraad hebben we uiteindelijk kunnen aanvullen met het hout dat vrijkwam bij de sloop van de oude brug bij Doornenburg. In feite fungeert de aannemer op die manier als een soort circulaire donorbank, waar oud hout naar toe gaat en weer wordt opgehaald voor hergebruik.’

Ketenplanning

Als je brug A gaat slopen en weet dat je het hout gaat hergebruiken voor brug B, ontstaat een keten van materialen en werkzaamheden. ‘Zo’n keten vereist van ons als beheerder een zorgvuldige planning’, vertelt Tjeerd. ‘Je moet bijvoorbeeld precies in kaart brengen welke bruggen op de nominatie staan te worden vervangen en waarvan het materiaal vrijkomt. Bovendien wil je bestaande bruggen liever niet langdurig weghalen. Natuurlijk, je kunt een brug weghalen, renoveren en terugplaatsen, maar dan moet je het een paar maanden stellen zonder brug, met alle overlast, uitgebreide verkeersmaatregelen en kosten van dien. Ten slotte werkt een ketenplanning door in de juiste inrichting van je aanbestedingsprocedures.’

Circulair én duurzaam

Tjeerd is tevreden over het resultaat. ‘De nieuwe brug bij Doornenburg is vrijwel circulair. Als bevestigingsmateriaal hebben we uiteindelijk voor schroeven gekozen. Je kunt uiteraard ook circulair bevestigingsmateriaal gebruiken, zoals houten doken. Maar die leverden in dit geval technische beperkingen op, omdat door het toepassen van hergebruikt hout de kleine maatverschillen ertoe leidden dat het dek niet voldoende strak op de liggers terechtkwam. Om de brugliggers tegen vocht te beschermen is dakleer - reststromen die bij de plaatselijke loodgieter waren vrijgekomen - bevestigd. De komende 50 jaar kunnen we over de brug fietsen en wandelen. Daarmee is de brug niet alleen circulair, maar ook duurzaam.’

Modulair ontwerp

Het verhaal over de circulaire aanpak van de provincie Gelderland bij het vervangen van bruggen gaat verder. ‘Samen met studenten van de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen hebben we gewerkt aan een innovatief ontwerp voor een stalen, modulaire fiets- en voetgangersbrug in Nijkerk, ter vervanging van een houten brug’, zegt Tjeerd. ‘Het idee achter dit modulaire ontwerp is een standaardbrug met standaardmaterialen. Dit ontwerp kun je overal in Gelderland en misschien ook in heel Nederland gebruiken. Denk bijvoorbeeld aan stalen brugliggers die een afmeting hebben van drie, zes of negen meter, waarmee je bruggen voor alle gangbare overspanningen kunt samenstellen. Het staal is afkomstig uit gesloopte utiliteitsbouw, zoals bedrijfsloodsen. De modulaire brug kan straks als bouwpakket naar de locatie worden gebracht. Het mooie is dat de brug ter plekke in elkaar kan worden gezet door mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt.’

Schroeven in plaats van lassen

Het gespecialiseerde metaalbedrijf Qumey is bij het ontwerp betrokken. Zij hebben de studenten begeleid en zijn nu bezig met de uitwerking van het ontwerp. Als metaalbedrijf heeft Qumey veel lassers in dienst. Maar als staal eenmaal is gelast, krijg je de onderdelen niet meer uit elkaar. Hoe verhoudt zich dat tot flexibel en demontabel bouwen? ‘In ons streven naar circulariteit willen we inderdaad liever niet dat stalen onderdelen aan elkaar worden gelast’, aldus Tjeerd. ‘Er moet dus worden geschroefd. Voor Qumey betekent dit eigenlijk een soort bewustwording: dat ze moeten weten hoe ze materialen zodanig kunnen monteren dat ze later kunnen worden hergebruikt.’ De nieuwe brug bij Nijkerk wordt naar verwachting in februari 2026 geplaatst.

Tips

Als beheerder heeft Tjeerd drie tips voor andere overheden. ‘Kijk ten eerste welk kapitaal je aan circulair materiaal - dus aan toekomstig bouwmateriaal - hebt liggen en breng in kaart wanneer dit vrijkomt en hoe je dit opnieuw kunt gebruiken. In feite heb je het hier over het materialenpaspoort voor de infrasector, waar we in Nederland al een tijdje op zitten te wachten. Maar zolang dit paspoort nog niet landelijk is geregeld, kun je er als beheerder alvast zelf een begin mee maken. Ten tweede is het voor een goede ketensamenwerking nuttig als opdrachtgevers en opdrachtnemers elkaar opzoeken. Op die manier kun je kennis en creativiteit bundelen. Maak ten slotte contact met medebeheerders. Want het kan natuurlijk best gebeuren dat wij als provincie het hout niet meer kunnen gebruiken, terwijl de gemeente Arnhem dit hout dringend nodig heeft.’