Emissies monitoren? “Het is eenvoudiger dan je denkt”

Door slim aan te besteden en emissies eenvoudig te monitoren, kun je als opdrachtgever niet alleen duurzaamheid stimuleren, maar ook zorgen voor efficiënter werken, lagere kosten én betere samenwerking met aannemers. Van innovatieve hulpmiddelen tot praktische handvatten: de oplossingen liggen vaak dichterbij dan gedacht. “Doordat we dit proces hebben geautomatiseerd, kunnen we efficiënter werken.”

Vraag de juiste dingen

Emissieloos bouwen begint bij het uitvragen van de juiste dingen in een aanbesteding, vertelt Meinke Schouten, Programmamanager Emissieloos Netwerk Infra. “Als opdrachtgever kun je emissieloos bouwen stimuleren, door in een aanbesteding een voordeel te creëren voor aannemers die werken met lagere emissies.” Hoe meer elektrisch of emissieloos materieel een aannemer gebruikt, des te meer punten je kunt toekennen. Met als gevolg: een grotere kans dat deze aannemer wint. Al biedt dit natuurlijk geen garantie. Ook de aangeboden prijs en andere kwaliteitsfactoren wegen immers mee in de beoordeling.

Fossiel materieel uitsluiten

Je kunt er als opdrachtgever ook voor kiezen om in een aanbesteding het gebruik van fossiel materieel volledig uit te sluiten. Toch gebeurt dit in de praktijk nog weinig, vertelt Meinke. “Veel opdrachtgevers zien dit als een te grote stap en denken dat de markt er nog niet klaar voor is om aan deze strenge eis te voldoen. Terwijl het tegendeel waar is: de markt is er wel degelijk klaar voor. Grote én kleinere aannemers zijn in staat om te investeren in emissieloos materieel en kunnen dit materieel dan ook beschikbaar stellen.

Waar je ook voor kiest: vraag dit als opdrachtgever consistent uit, zodat het voor aannemers interessant is om te investeren in emissieloos materieel. Daarnaast benadrukt Meinke dat het belangrijk is dat je als opdrachtgever voldoende stroom beschikbaar stelt. Dit doe je door in kaart te brengen welke stroomaansluitingen er rondom het project beschikbaar zijn, met een energiescan. Door de uitkomsten alvast in de aanbesteding te delen, kunnen aanbieders een realistisch voorstel maken.

Maak emissies meetbaar

Er zijn verschillende manieren om de emissies tijdens de uitvoering te monitoren. Hiervoor kun je bijvoorbeeld een hulpmiddel als EmissieCalc gebruiken. Dit is een monitoringssysteem waarmee je de inzet en uitstoot van machines op bouwprojecten kunt bijhouden, meten en berekenen. Binnen de gemeente Eindhoven wordt EmissieCalc momenteel getest bij drie verschillende herinrichtingsprojecten. Daan Olislagers, werkzaam bij de gemeente, legt uit hoe het werkt: “De aannemer kan in de app zijn machinepark aanmaken. Hierbij geeft hij basisgegevens per machine op, zoals het verbruik, of het een elektrische of dieselmachine is, welke emissieklasse het heeft en of er een roetfilter is geïnstalleerd. Vervolgens berekent de app de uitstoot op basis van de geregistreerde werkuren van de machines.”

Om deze berekening te kunnen maken, moet van elke machine worden bijgehouden wanneer deze ingezet is. Dit kan door de gegevens dagelijks of wekelijks handmatig in het systeem in te voeren. Om deze administratieve last voor de aannemer te verkleinen, zet de gemeente Eindhoven loggers in van BouwTag. Daan: “Dit zijn kleine kastjes die je op de machines plakt. Elk kastje is uitgerust met een trillingssensor. Beweegt de machine binnen het projectgebied? Dan geeft het kastje deze data automatisch door aan de app.”

Efficiënter werken

Op basis van de geregistreerde werkuren van de machines, berekent het systeem de totale uitstoot over deze werkuren. Op deze manier heeft de gemeente op bijna elk moment van de dag inzicht in de inzet van de machines, en de daadwerkelijke uitstoot. Dit maakt het eenvoudiger om emissies te controleren en te handhaven, met minder handmatige handelingen en meer accurate data. Daan: “Waar we de registratie voorheen met de hand deden, middels logboeken, hebben we dit proces nu geautomatiseerd. Hierdoor kunnen we efficiënter werken.”

Ook aan de slag met een soortgelijk systeem? Neem deze manier van werken dan ook op voorhand al mee in het bestek van je aanbesteding. Daan: “Zo kan een aannemer hier tijd voor reserveren, en weet hij wat hij kan verwachten.”

Verlaag de drempel

Overigens kun je emissies ook goed bijhouden zonder monitoringssysteem, benadrukt Meinke. Zeker wanneer je er net mee begint. “Belangrijk is vooral dat je het monitoren zo eenvoudig mogelijk maakt. Systemen als EmissieCalc zijn zeker waardevol, maar ze moeten geen te hoge drempel vormen.” Ook handmatig een logboek bijhouden volstaat. Meinke: “Daarnaast kom je ook al veel te weten door af en toe langs te gaan en fysiek een controle uit te voeren.”

Op locatie kun je bijvoorbeeld controleren of er daadwerkelijk elektrisch materieel aanwezig is, en of deze machines ook gebruikt worden. Meinke: “In de praktijk zien we regelmatig dat de draaiuren die van tevoren zijn afgesproken, niet altijd met emissieloos materieel worden gemaakt. Bijvoorbeeld omdat een machine midden op de dag opeens naar een andere locatie moet. Of omdat een elektrische kraan kapot blijkt te zijn, waardoor er toch nog een fossiele kraan wordt ingezet.”

Neem duurzaamheid serieus

Worden de beloofde machines niet of onvoldoende ingezet? Of blijken emissies structureel hoger uit te vallen dan beloofd? Je kunt ervoor kiezen om verdiepend onderzoek uit te voeren door een paar dagen of weken later opnieuw langs te gaan. Bij het uitblijven van verbetering is handhaving nodig, benadrukt Meinke. “Laat als opdrachtgever zien dat je duurzaamheid serieus neemt en dat je consequenties verbindt aan het niet nakomen van afspraken. Duurzaamheidsdoelstellingen wegen even zwaar als andere projectdoelstellingen.”

Vaak hoeft het niet tot sancties te komen. Door al vroeg in gesprek te gaan met de aannemer, kun je het ‘verhaal erachter’ horen. Meinke: “Stel je als opdrachtgever nieuwsgierig op, luister naar de uitdagingen van de aannemer en bespreek samen hoe de situatie kan worden opgelost. Je hebt elkaar nodig om samen stappen vooruit te zetten.”