Hoe je van oude meuk weer iets moois maakt

Een cellencomplex, zo werd de eerste verdieping van het gemeentehuis in Leeuwarden weleens omschreven. Het was een lange gang met deuren naar een reeks identieke, dertig jaar oude kantoortjes. Er was weinig plek voor ontmoeting, individuele focus of voor samenkomsten van grote groepen. Dus de hoogste tijd voor een renovatie.

In 2022 lag het ontwerp daarvan al helemaal klaar. Maar toen kwam er een nieuw coalitieakkoord van de stad, met daarin maar liefst 27 keer het woord ‘circulair’.

Sebastiaan Mulder, projectleider van de renovatie, twijfelde hoe hij verder moest gaan. Wilde de gemeente door met wat er was bedacht? Of moest het circulair? En in hoeverre dan? Mulder: ‘Na een tijdje gooide ik de knop om: we gaan gewoon voor 100 procent circulair.’

Onzekerheden

Deze nieuwe insteek maakte veel mogelijk. Maar daar was wel steun van de directie voor nodig. Circulair bouwen zou mogelijk extra geld en tijd kosten. ‘Er zijn veel onzekerheden’, legt Mulder uit. ‘Je weet bijvoorbeeld niet wat er aan bouwmateriaal beschikbaar is. Normaal bestel je iets uit een boek, wacht je op de levertijd en dan is het klaar.’ Dat gaat anders als je met restmateriaal gaat bouwen.

Dat is althans wat ­Mulder toen nog verstond onder circulair. Hij formuleerde er met zijn team drie ambities bij. Ten eerste wilden ze zo veel mogelijk vrijkomende materialen uit de oude verdieping zo hoogwaardig mogelijk opnieuw gebruiken. Ten tweede moesten inkomende materialen zo duurzaam mogelijk zijn en ten derde moest de circulariteit zichtbaar worden. Mulder: ‘Dat laatste punt vind ik belangrijk. Ik wil medewerkers en externe klanten inspireren en ­inzicht geven in wat er mogelijk is met circulaire oplossingen.’

Hele wereld

De directie stemde in en ook de architect was enthousiast. Pas daarna leerde Mulder gaandeweg wat circulair precies inhield. ‘Dan kom je een hele wereld tegen’, zegt Mulder. Hij ontdekte bijvoorbeeld dat circulair ontwerpen niet alleen gaat om nú hergebruiken, maar ook om nadenken wat er gebeurt met de bouwmaterialen als er over tien of twintig jaar weer gerenoveerd wordt. ‘Dan heb je het over losmaakbaarheid’, zegt Mulder. ‘Normaal worden gipswanden bijvoorbeeld helemaal dichtgesmeerd en kun je niet meer bij de schroeven komen. Daar gebruiken we nu een pasta voor die je er weer af kunt trekken zodat je de gipsplaat netjes kunt demonteren en hergebruiken.’

Als een circulair gebouw wordt ontmanteld, blijft er dus bruikbaar bouwmateriaal over. Met dat idee ging al rond 2020 Fokko de Vegt aan de slag. Hij is financieel en strategisch adviseur van de gemeente Leeuwarden. ‘Bij de afdeling waaraan ik destijds leiding gaf, kwam een bevlogen jongeman langs die sprak over circulariteit en hoe belangrijk dat was. Hij had het over waarden, maar dat waren hele andere waarden dan ik gewend was in de blauwe, financiële wereld. Ik wilde kijken of ik daartussen een brug kon slaan.’

Restwaarde

De Vegt ging op zoek naar andere manieren van investeren of afschrijven die pasten binnen de gemeentelijke vastgelegde ­regeltjes en controlerende accountants. Hij ontdekte al snel dat hij moest gaan werken met restwaarde. ‘Als je restwaarde hebt, hoef je niet alles af te schrijven naar nul. Maar daar moet je wel bewijslast voor hebben.’ De gemeente ging langs bij verschillende circulaire projecten in Leeuwarden, Friesland andere plekken in Nederland. Dat er restwaarde was, daarvan was De Vegt wel overtuigd. Toch vond hij het onverantwoord om daar vanuit praktijkvoorbeelden zelf een financiële waarde aan te knopen.

Schoolgebouw

Toevallig was het bureau Alba Concepts bijna klaar met een theoretisch model voor financiële restwaarde, in opdracht van de Koninklijke Metaalunie, FME en het ministerie van Economische Zaken. De eindrapportage daarvan legde De Vegt snel voor aan accountants. De Vegt: ‘Toen hebben we snel doorgepakt. De gemeenteraad was ook erg vóór.’ In november 2023 werden in de afschrijvingsverordening van Leeuwarden – als eerste gemeente in ­Nederland – ook restwaardecategorieën toegevoegd.

De Vegt: ‘Een schoolgebouw kun je ­bijvoorbeeld in veertig of vijftig jaar ­afschrijven. Maar als je dat met circulaire materialen bouwt, kun je het afschrijven op 10 procent restwaarde. Dan heb je een stukje financiële ruimte.’ Daarmee wil Leeuwarden andere circulaire projecten versnellen of financiële risico’s van circulair bouwen afdekken.

Lees de rest van het artikel in de papieren versie van BB#9, of online.