Losmaakbare en biobased bruggen bouwen

Veel bruggen in Nederland hebben de komende jaren grootschalig onderhoud nodig of moeten vervangen worden. Dit is het perfecte moment om te kiezen voor circulaire bouwmethoden. Gebruik meer natuurlijke materialen en bouw losmaakbaar, zodat onderdelen in de toekomst eenvoudig vervangen kunnen worden. Hoe dat precies werkt, vertellen Emile Hoogterp van ingenieursbureau Westenberg en John Broeke van de gemeente Oosterhout.

Onderdelen makkelijk hergebruiken

Veel betonnen en stalen bruggen in Nederland zijn gebouwd net na de tweede wereldoorlog, tachtig jaar geleden. Daarnaast zijn er in de jaren tachtig veel houten bruggen gebouwd. Al deze bruggen gaan richting het eind van hun levensduur. Moet een brug vervangen worden? Plaats er dan een brug voor terug die losmaakbaar is gebouwd. Emile legt uit wat dit inhoudt. “De kern van losmaakbaar bouwen is dat je een object zo maakt dat de onderdelen in de toekomst gemakkelijker los te maken zijn.” Hierdoor hoef je een brug niet meer volledig te vervangen, maar kun je in plaats daarvan een enkel onderdeel loshalen, conserveren en terugplaatsen.

Bij veel bestaande, oudere bruggen is dit vaak niet mogelijk, bijvoorbeeld omdat onderdelen in beton zijn gegoten. “Om een leuning te vervangen die is vastgemaakt in beton, zul je de gehele constructie moeten slopen.” Door Industrieel, Flexibel en Demontabel te bouwen (IFD), maak je de onderdelen losmaakbaar en volgens een standaard maatvoering. Van tevoren, afgeschermd van de weersomstandigheden, bijvoorbeeld in een fabriek. Volgens Emile verbetert dit de levensduur en sterkte van de onderdelen. Hierna worden de onderdelen op de bouwplaats gemonteerd.

Doordat de onderdelen in en uit elkaar kunnen worden gehaald, is de constructie gemakkelijk aan te passen. Handig wanneer er bijvoorbeeld een extra rijbaan bij moet komen. De onderdelen kunnen hierop aangepast worden, of worden vervangen door andere. Zo hoeft een brug niet meer voor het einde van de technische levensduur te worden vervangen, maar groeit de constructie juist mee.

Materialen uit de natuur

Naast dat we losmaakbaar bouwen meer moeten toepassen, is het belangrijk dat we meer biobased materialen gaan gebruiken in fiets- en voetgangersbruggen. Ofwel: materialen afkomstig rechtstreeks uit de natuur. Emile: “Denk aan biohars en hout. Dit zijn grondstoffen waar we oneindig toegang toe hebben, zolang we er duurzaam mee om gaan. Een bos kappen we bijvoorbeeld niet leeg, want dan ontstaat er een woestijnvlakte en is onze grondstof weg. Terwijl bomen op de juiste manier kappen ervoor zorgt dat een bos blijft bestaan en er zelfs sterker van wordt.”

Emile tipt lezers om bij het ontwerpen van een (deels) houten brug gebruik te maken van de Cur-213, een richtlijn voor het duurzaam detailleren van hout. De richtlijn, die twee jaar geleden is geactualiseerd door ingenieursbureau Westenberg en verschillende andere partijen, bevat uitgebreide informatie over hoe je hout als materiaal gebruikt in bruggen. Denk aan hoe je duurzaam omgaat met het materiaal, op welke manieren het hout kan worden beschadigd of aangetast en hoe je het materiaal goed onderhoudt en beheert. Daarnaast bevat de richtlijn voorbeelden van goede detaillering zoals hoe je ervoor zorgt dat vocht het hout snel kan verlaten, wat rotting tegengaat.

Hout gaat langer mee dankzij richtlijn

Ook al is het geen verplichte richtlijn, Emile ziet dat deze steeds vaker wordt gebruikt in bestekken, waar bijvoorbeeld als eis wordt opgenomen dat hout gedetailleerd moet worden conform de Cur-213. Pas je goede detaillering toe en onderhoud je het hout op de juiste manier, dan gaat het materiaal immers vaak een stuk langer mee. “Soms tot wel tientallen jaren ten opzichte van slecht onderhouden en gedetailleerd materiaal,” vertelt Emile. “Dat materiaal gaat daarentegen vaak maar tien tot twaalf jaar mee.”

De gemeente Oosterhout heeft vorig jaar samen met Westenberg en aannemersbedrijf Haasnoot Bruggen een houten voetgangersbrug bij historisch landgoed Huis ten Strijen vervangen. Hierbij is zoveel mogelijk gewerkt volgens de Cur-213, vertelt John: “Houtrot begint vaak als eerste bij hout-op-hout-verbindingen omdat het water daar niet weg kan. Daarom hebben we in deze brug met kunststof tussenstukken ruimte aangebracht tussen de houten verbindingen. Dit gaat rotvorming tegen, omdat lucht het vocht kan verdrijven. Zo gaat het hout langer mee.” John merkt op dat, door de richtlijn te volgen, de verbindingen van de brug veel beter zijn dan eerst, wat bijdraagt aan een langere levensduur van de materialen.

De buitenste schil heeft het meest te maken met weersinvloeden, terwijl de kern van het hout vaak nog goed is.”

Ook is de brug bij Huis ten Strijen, samen met een andere voetgangersbrug in de straat Biezenbeemd, zo duurzaam mogelijk vervangen. Waar dit kon, zijn hergebruikte houten liggers en dekplanken gebruikt. Een deel dat niet meer goed leek, werd afgezaagd. John: “Vaak ging het enkel om de buitenste schil. Die heeft het meest te maken met weersinvloeden, terwijl de kern van het hout vaak nog goed is.” Ook is de houten leuning van de brug in Biezenbeemd vervangen door een opnieuw gecoate stalen leuning, afkomstig van een brug van Rijkswaterstaat.

Standaardmaten voor dekplanken

De gemeente heeft beide bruggen ook gebouwd met onderdelen die losmaakbaar zijn. De afmetingen van de dekplanken zijn gestandaardiseerd, waardoor deze eenvoudig te vervangen zijn. John: “In principe hanteren we nog maar een of twee standaardmaten voor de dikte en breedte van de dekplanken bij het maken van nieuwe brugdekken. Hierdoor kunnen we deze door onze eigen dienst laten vervangen zonder dat er een aannemer ingeschakeld hoeft te worden.” Een bijkomend voordeel: wordt de brug gedemonteerd, dan kunnen de dekplanken die nog goed zijn, hergebruikt worden in een andere brug.

Handvatten bij losmaakbaar bouwen

Wil je ook aan de slag gaan met losmaakbaar bouwen? Emile tipt twee documenten die je hierbij kunnen helpen: De richtlijn voor IFD bouwen van NEN, en de leidraad Circulair ontwerpen 2.0 van Platform CB’23. “De richtlijn voor IFD bouwen legt uit welke mogelijkheden de huidige wetgeving biedt om circulair te kunnen werken. De leidraad van Platform CB’23 bevat praktijkvoorbeelden uit de bouw- en infrawereld. Hierin lees je welke circulaire ontwerpen er zijn toegepast en wat daarvan de goede en slechte punten zijn, om zo te leren voor nieuwe ontwerpen.”

John kijkt - tot slot - enthousiast terug op een proces waar hij veel van heeft geleerd. Zo is het nut en de noodzaak van circulair bouwen duidelijker voor hem geworden. “Duurzaamheid? Dat komt wel een keer, dacht ik. Maar gaandeweg het proces werd ik steeds enthousiaster. Je gaat zien hoeveel materialen je normaal gesproken eigenlijk weggooit, terwijl je die gewoon nog kunt hergebruiken. Alleen daarom loont het al om het gewoon te gaan doen.”