Sociale innovatie als motor van duurzame verandering

DuurzaamDoor richtte zich twaalf jaar lang op het versnellen van vraagstukken voor een duurzame samenleving. Nu is het programma zelf in transitie. De naam verdwijnt, maar de ontwikkelde kennis gaat mee en vormt het fundament van een nieuwe Aanpak Sociale Innovatie. Monique Grooten, programmamanager van DuurzaamDoor, en Machtelijn Brummel, senior beleidsmedewerker bij het ministerie van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur (LVVN), blikken terug en vooruit. ‘Ontwikkelde werkmethodes, denkwijzen en manieren van samenwerken met impact nemen we zeker mee in het nieuwe programma met nieuwe maatschappelijke vraagstukken.’

De opbrengst van twaalf jaar DuurzaamDoor is ‘rijk en duurzaam’, volgens Monique en Machtelijn. Het programma heeft gewerkt aan duurzaamheid in thema’s als bouw, onderwijs, energie en voedsel. Daarbij is waardevolle kennis ontwikkeld over netwerkend leren en het kunnen verbinden van formeel en informeel leren. Monique: ‘DuurzaamDoor gaat over samen leren, samen werken en dan samen veranderen. Maatschappelijke opgaven, zoals natuurherstel, vitale regio’s en een duurzaam voedselsysteem zijn breed, integraal en complex. En zodra het complex wordt, wordt het mensenwerk. Hoe kunnen verschillende belangen, verschillende perspectieven, drijfveren en expertises aan tafel toch leiden tot beweging? Hoe vind je synergieën ondanks conflicterende belangen? Hoe kun je versnellen en hoe help je de beweging van onderop?’

Machtelijn vult aan: ‘Sociale innovatie is een actueel thema bij overheden. De ervaring leert dat sturen met financiële instrumenten en regelgeving niet altijd genoeg is. De kracht van DuurzaamDoor is juist dat we als overheid ruimte hebben gemaakt voor het kansrijke onbekende, dat wat toch al aan goeds gebeurt. Het gaat over juiste randvoorwaarden creëren voor vernieuwingen en het betrekken van nieuwe inzichten en stakeholders. Overheden willen begrijpen hoe je kunt inspelen op intrinsieke motivatie. Wat hebben mensen nodig om samen een transitie of innovatie verder te brengen? Vandaar dat we heel veel lessen en inzichten van DuurzaamDoor delen in publicaties, podcasts en bijeenkomsten.’

Dwarsdenkers en vernieuwende ideeën en inzichten

DuurzaamDoor ondersteunt als kennis- en leerprogramma regionale en lokale netwerken. Er ontstonden in twaalf jaar onder andere participatietafels, communities of practice en regionale transitiewerkplaatsen, steeds met een mix van ambtenaren, initiatiefnemers, maatschappelijke partners en ondernemers. Vooral in die diversiteit zat de vernieuwing, vertelt Machtelijn: ‘DuurzaamDoor bracht mensen bij elkaar die elkaar normaal niet snel ontmoeten. Juist dat leidde tot nieuwe werkmethodes en samenwerkingsvormen. We zagen volop energie en die willen we behouden: de energie van dwarsdenkers, vernieuwers en partijen die echt iets anders willen. Dat is voor mij de erfenis van DuurzaamDoor: dat op het eerste gezicht misschien ongewone ideeën een platform vinden, steun krijgen en uitgroeien tot grote netwerken, nieuwe zienswijzen en praktijken met echte impact.’

De systeemveranderaars in de netwerken zijn hierbij van grote waarde geweest, weet Monique. ‘We noemen ze ook wel system conveners. Zij worstelen zich door systemen heen en weten uiteindelijk een beweging te realiseren en transformaties op de lokale of regionale agenda te krijgen. In DuurzaamDoor kregen deze systeemveranderaars, die buiten het gangbare denken, een gezicht, een stem en vaak net dat beslissende steuntje in de rug.’

Nieuwe transitieopgaven

Per 1 januari verdwijnt de naam DuurzaamDoor. En het programma? ‘We nemen afscheid van de naam, maar de kennis en het netwerk gaan mee. We kunnen na twaalf jaar een grote instrumentenkoffer vullen. Die vormt de basis van onze nieuwe aanpak en stellen we beschikbaar voor nieuwe maatschappelijke opgaven,’ zegt Machtelijn, die bij het ministerie van LVVN aanspreekpunt wordt voor de nieuwe Aanpak Sociale Innovatie. ‘Zo zorgen we ervoor dat ook nieuwe dwarsdenkers en systeemveranderaars hun voordeel kunnen doen met de rijke en duurzame lessen van DuurzaamDoor.’

Publicaties

Deze reeks publicaties van DuurzaamDoor biedt handvatten en reflecties voor sociale innovatie: samen zoeken we naar nieuwe manier om complexe maatschappelijke opgaves aan te pakken - met experimenten in coalities, waarbij de maatschappij ook nadrukkelijk wordt betrokken:

• Hoe aanstekelijk kunnen we het maken? 
  Een essay dat onderzoekt hoe duurzame initiatieven en ideeën zich organisch kunnen verspreiden, door mensen te verbinden en kansen voor opschaling te ontdekken.
• Besturen met moed 
  Een reflectie op bestuurlijk leiderschap in tijden van transitie: welke rol vraagt moed, besluitvaardigheid en het durven nemen van verantwoordelijkheid in complexe maatschappelijke opgaven.