Afgelopen zomer kondigde het Deense milieuagentschap aan 23 PFAS-houdende gewasbeschermingsmiddelen te verbieden. In het grondwater werden te hoge doses aangetroffen van een PFAS-houdend afbraakproduct dat deze pesticiden achterlaten. In lijn daarmee pleit Vewin, de branchevereniging van Nederlandse drinkwaterbedrijven, nu voor een vergelijkbaar verbod.
Drinkwaterbedrijven willen verbod op PFAS-pesticiden
Zeven provincies en drinkwaterkoepel Vewin hebben onderzoek laten doen naar PFAS-houden gewasbeschermingsmiddelen.
Afgelopen september riepen de koepels IPO en VNG het rijk al op om zwaar in te zetten op de zoektocht naar alternatieven voor PFAS-houdende gewasbeschermingsmiddelen. Ook de toezichthouder op pesticiden, het Ctgb, wil dat op Europees niveau een herbeoordeling plaatsvindt van deze stoffen.
Trifluoroazijnzuur
Vooral een trefpunt van zorg is het afbraakproduct trifluoroazijnzuur (TFA), dat overigens ook vrijkomt bij koelvloeistoffen en medicijnen. ‘Er zijn steeds meer wetenschappelijke aanwijzingen voor een verband tussen het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen en verhoogde concentraties TFA in het grondwater.’ Dat schreef het Ctgb afgelopen april aan landbouwminister Femke Wiersma.
Pesticiden vallen niet onder het bredere verbod PFAS-verbod, waar Nederland en andere landen in Europa al jaren voor pleiten.
Nieuw rapport
Directe aanleiding voor de nieuwe verbodsoproep van Vewin is een rapport dat de branchevereniging samen met zeven provincies heeft laten uitvoeren door het adviesbureau CLM. PFAS-houdende pesticiden die de Denen niet meer willen, worden in Nederland nog gebruikt bij de teelt van sierbloemen en groenten.
‘TFA komt in alle provincies op een groot aantal meetpunten in verhoogde concentraties in het grondwater voor’, schrijven de onderzoekers. ‘Dit komt overeen met de bevindingen in onderzoeken in Duitsland, Denemarken en Utrecht.’
Fungiciden
Sinds de jaren negentig worden in Nederland PFAS-pesticiden gebruikt. In 2024 waren dat er 27, waarvan er sindsdien vijf zijn verboden of uitgefaseerd worden, omdat ze bijvoorbeeld een hormoonverstorende werking hebben of, om een andere reden, het grondwater verontreinigen. Sinds 2021 is het gebruik van deze gewasbeschermingsmiddelen flink gestegen, vooral in de groep fungiciden, oftewel de bestrijders van schimmelziekten.
Overigens vormen PFAS-pesticiden een klein deel van het totaal aan gewasbeschermingsmiddelen in Nederland. Het aandeel groeide van 1,5 procent in 2021 naar 3,6 procent naar 2023. Het totale pesticidengebruik neemt de laatste jaren flink af, blijkt uit cijfers van het Compendium voor de Leefomgeving: de verkoop in Nederland lag in 2023 20 procent lager dan in 2020. Het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen wisselt afhankelijk van de weersomstandigheden, toch is de afname structureel. Net nieuwe cijfers van het CBS bevestigden dit beeld.
Aardappelen en gerbera's
Het gebruik van PFAS-pesticiden per hectare is het hoogst in de glastuinbouw, bij de teelt van gerbera's, rozen en chrysanten. Daarna volgen bladplanten, paprika’s, tomaten en komkommers. Wordt gekeken naar totale arealen, dan is het gebruik veruit het hoogst bij consumptie- en pootaardappelen, bij wintertarwe, suikerbieten en maïs, en bij de teelt van tulpen en lelies.
Om deze redenen zijn Noord-Holland en daarna Groningen de topprovincies als het gaat om gebruik van PFAS-houdende pesticiden. Dat komt door de grootschalige aardappelteelt in die laatste provincie, en de grote arealen aan bollenteelt in de eerste provincie. Daarnaast kent Noord-Holland veel glastuinbouw, evenals Gelderland.
Onvoldoende data
PFAS kunnen opgenomen worden in de gewassen, uitspoelen naar bijvoorbeeld het grondwater of het dierenleven in de bodem beïnvloeden. De uitspoelingsgevoeligheid verschilt per stof, omdat de ene zich sterker dan de andere hecht aan bodemdeeltjes.
Het ontbreekt de onderzoekers aan voldoende data over het precieze verbruik per gewas en per locatie. De laatste cijfers van het CBS die zij konden gebruiken, stamden uit 2020. Van de verkoop waren al wel recente cijfers.
Nederland loopt achter
De huidige meetnetten zijn onvolkomen, schrijven de onderzoekers: er zijn te weinig meetlocaties, en er wordt getoetst op te weinig verschillende PFAS en afbraakproducten. ‘In landen zoals Denemarken, Duitsland, Verenigd Koninkrijk en Verenigde Staten is al meer onderzoek verricht naar de PFAS-pesticiden.’
De onderzoekers roepen de provincies en drinkwaterbedrijven op te lobbyen bij zowel het rijk als toezichthouder Ctgb voor meer helderheid over de stoffen, betere meetnetten voor grondwater, en meer onderzoek naar PFAS in landbouwbodems.
Uit de net nieuwe cijfers van het CBS blijkt dat in 2024 22 procent minder gewasbeschermingsmiddelen is gebruikt dan in 2020. Meer dan de helft van het totaal wordt gebruikt in de teelt van aardappelen en lelies. Wel is het gebruik in de lelieteelt sinds 2020 gehalveerd, deels door een verbod op het middel Mancozeb.
Plaats als eerste een reactie
U moet ingelogd zijn om een reactie te kunnen plaatsen.