Beter weerbaar tegen invasieve exoot

In de Utrechtse Molenpolder wordt alles uit de kast gehaald om de Amerikaanse rivierkreeft het leven zuur te maken. Dat kost handenvol geld. Het ministerie van LVVN zegt dat niet te hebben. Maar met het niet aanpakken van de invasieve exoot riskeert Nederland miljoenenboetes vanuit Brussel.

Tunnelkorf

Vanaf de oever van een legakker wijst Yannick Janssen op gekleurde drijvende balletjes in een oud petgat. ‘Onder elk balletje ligt een tunnelkorf op de bodem. Daarmee hebben we hier de laatste jaren miljoenen Amerikaanse rivierkreeften gevangen. De populatie is mede daardoor sterk afgenomen’, zegt de aquatisch ecoloog van adviesbureau ATKB. De door de adviseur zelf ontwikkelde tunnelkorf zit zó in elkaar dat de kreeften er ‘s nachts als ze gaan jagen in vastlopen. En wanneer ze ‘s ochtends terugkomen op weg naar hun holletjes, lopen ze in tegengestelde richting ook in deze ‘vangtuigen’, zegt Janssen.

Proeven

We staan op een zonnige middag in de Molenpolder ten noorden van de Maarsseveense plassen. Medewerkers van waterschappen, gemeenten en provincies die lid zijn van het Kennis Netwerk Invasieve Exoten, kortweg KNIE, horen de eerste resultaten van een serie bijzondere proeven. Het doel: het verstoorde watersysteem voldoende weerbaar maken zodat de kreeftenpopulatie binnen de perken blijft. De 53 hectare grote polder is een oude turfwinning, waar spadiepe veenpakketjes te drogen werden gelegd op een legakker om als turf de kachel in te gaan. Aan weerszijden van de akker ontstond een petgat vol water waar het veen was afgegraven.

Walhalla

De talrijke en vooral steile oevers vormen vanaf midden jaren negentig van de vorige eeuw een walhalla voor de Amerikaanse rivierkreeft, een invasieve exoot die het water troebel maakt door zijn woelgedrag en ook vissen- en amfibiëneieren opslokt en voorts waterplanten eet en doorknipt. Het beestje dat met tien poten en twee vervaarlijke scharen is uitgerust, plant zich onstuimig voort, woelt de bodem om en ondermijnt oevers met uitgebreide gangenstelsels. Door de ondergravende activiteit van de rivierkreeft vermindert de ecologische waterkwaliteit op veel plaatsen in Nederland, inclusief de chemische samenstelling. Ook de afnemende helderheid is schadelijk voor de biodiversiteit.

Miljoenen euro’s

Zoals met veel exotische flora en fauna is het vandaag de dag niet meer mogelijk om de indringer volledig weg te krijgen. De rivierkreeft staat intussen met zeven verschillende soorten prominent op de Europese Exotenverordening. De Rode Amerikaanse rivierkreeft is het meest bekende voorbeeld. Het dier zorgt vooral in laag-Nederland voor schade in natuurgebieden, landbouwgebieden en KRW-waterlichamen en zet de als bijna onhaalbaar beschouwde doelen voor waterkwaliteit van de Kader Richtlijn Water (KRW) verder onder druk. Dat zou Nederland in 2027, als in Brussel de balans wordt opgemaakt, miljoenenboetes kunnen opleveren.

Geen geld

Niettemin zegt José Vos van het ministerie van Landbouw, Visserij, Voedselveiligheid en Natuur dat er geen geld beschikbaar is voor invasieve exoten als de Amerikaanse rivierkreeft. Vooral het vangen zou tientallen miljoenen euro’s kosten. ‘En alleen vangen is niet voldoende’, zegt projectleider Winnie Rip, van waterschap Amstel, Gooi en Vecht/Waternet.

Ecosysteemaanpak

De Utrechtse proef is vooral met subsidie dat via het programma Natuur uiteindelijk van Brussel afkomstig is. ‘We onderzoeken hier in een proefcompartiment in de Molenpolder de randvoorwaarden van de ecosysteemaanpak. Eerst hebben we een aantal jaren structureel rivierkreeften weggevangen met de tunnelkorven.’ Vorig jaar is het waterschap daarop gestart met niets minder dan een ‘ecosysteemaanpak’ voor het beheersen van de kreeft.

Compartimenten

‘In 2024 hebben we verschillende soorten planten in compartimenten geplaatst. Zowel ondergedoken waterplanten als krabbenscheer en grof hoornblad als rietachtige vegetatie  boven water verbeteren de helderheid en de kwaliteit van het water. De planten bieden bovendien een essentiële leefomgeving voor natuurlijke predatoren zoals de roofvissen snoek en baars’, aldus Rip.

Paraplu's

Door het wegvangen van rivierkreeften en bodemwoelende vis als brasem is in elk geval de helderheid van het water al toegenomen, aldus Rip. Ook zijn er mosselen uitgezet die water filteren en slib vastleggen. De vissen hebben ‘huizen onder water’ aangereikt gekregen zoals zelf gemaakte paraplu's van wilgentakken die her en der oprijzen in de petgaten. ‘Deze zijn zo gemaakt dat vissen er kunnen schuilen, maar dat ze onbereikbaar zijn voor de nog resterende rivierkreeften.’

Natuurlijke vijanden

Als door deze inventieve onderzoeks­inspanningen de robuustheid van het watersysteem verder is toegenomen, moeten predatoren kreeftenlarven en zeer jonge, nog ongepantserde rivierkreeften op gaan peuzelen. ‘Ook volwassen kreeften worden bejaagd. Ze staan op het menu van bijvoorbeeld de meerval en grote snoek’, aldus Rip.

Waterplanten

In de proefcompartimenten in de Molenpolder zijn meerval en paling uitgezet om voldoende hoge predatiedruk op de kreeften te bereiken, zegt Winnie Rip. Eerste resultaten wijzen uit dat de snoeken zich goed voortplanten en de meervallen lijken te groeien. De waterplanten die vorig jaar zijn uitgezet, lijken ook in 2025 weer aan te slaan en tot ontwikkeling te komen.

Positief

Marters, dassen en vossen horen thuis in het gebied en profiteren ook van natuurherstel. Ook zij kunnen een bijdrage leveren aan predatie van de schadelijke rivierkreeften, aldus de onderzoekers. Yannick Janssen: ‘Het is de eerste keer dat we in Nederland op deze schaal met predatie door meerval, paling en snoek de rivierkreeft proberen aan te pakken. Het is nog te vroeg voor harde conclusies, maar we zijn voorzichtig positief. We zien minder algenbloei, meer helder water, waterplanten opkomen en de snoek succesvol voortplanten. Dat zijn lichtpuntjes voor het herstel van het ecosysteem in De Molenpolder. Hopelijk kunnen we spoedig bewijzen dat de lichtpuntjes sterren zijn geworden.’

Lees het hele artikel deze week in BB11 (inlog).