Leefbare steden, ook bij hitte

Auteur kennisbijdrage: Soesja Brunink.

Op hete dagen genieten de meeste mensen: volle terrassen, spelende kinderen in fonteinen, buiten eten en zwemmen. Maar we onderschatten de impact van hitte. Het kan leiden tot veel ongemak als prikkelbaarheid, concentratieverlies, slaapproblemen en duizeligheid. De maatschappelijke kosten zijn aanzienlijk en bedragen naar schatting 400 miljoen euro per jaar.

Voor kwetsbare groepen zoals 75-plussers, baby’s, mensen met chronische aandoeningen, overgewicht of een klein sociaal netwerk kan hitte ernstige gevolgen hebben. Zeker wanneer meerdere factoren samenkomen, wordt het risico soms levensbedreigend. In hete zomers zoals in 2003 en 2006 overleden er in Nederland tussen de 1000 tot 2200 méér mensen dan gemiddeld.

Volgens het KNMI stijgt in alle klimaatscenario’s de kans op langdurige, extreme hitte. Waar we nu gemiddeld zes dagen per jaar boven de 30°C zitten, kan dat in de toekomst oplopen tot dertig dagen. De risico’s zijn het grootst in steden, waar het stedelijk hitte-eiland effect voor extra opwarming zorgt. Bebouwde gebieden warmen sneller op en koelen minder goed af, vooral wijken met weinig groen en veel verharding. Donkere materialen zoals asfalt en gevels houden overdag warmte vast en geven dit ’s nachts weer af, waardoor het de volgende dag nog heter wordt. In dichtbebouwde buurten is bovendien weinig luchtcirculatie en menselijke activiteiten als autorijden versterken de opwarming. Juist in buurten met weinig groen en veel verharding wonen vaak kwetsbare groepen.

Dit maakt hitte niet alleen een ruimtelijke opgave, maar ook maatschappelijk! Het is cruciaal dat we actie ondernemen om de kwetsbare groepen te beschermen en onze steden weerbaarder te maken tegen hitte.

Onze hitte-aanpak: data-gedreven met lokaal maatwerk

Effectief is het combineren van ruimtelijke data met sociaal-demografische gegevens. Zo koppel je de warmste plekken aan locaties waar kwetsbare groepen wonen en ontstaat inzicht in waar actie het hardst nodig is. Voor gemeentes kan dit helpen bij het maken van keuzes, waar zijn maatregelen effectief? Denk aan schaduw door vergroening langs looproutes van ouderen of rond zorglocaties en extra waterpunten in sociaal kwetsbare wijken. Daarbij hebben groene maatregelen talloze andere voordelen zoals minder stress, betere nachtrust en zelfs een beter immuunsysteem.

Voor gemeenten is het effectief om een lokaal hitteplan op te stellen: een praktisch draaiboek met communicatie en maatregelen, afgestemd op lokale kwetsbare doelgroepen. Zo'n plan legt vast wie wat doet, voor wie en wanneer. Denk aan het opzetten van communicatiemateriaal, bijscholing van zorgmedewerkers of extra contact leggen met kwetsbare mensen. De lokale hitteplannen sluiten aan bij het Nationaal Hitteplan van het RIVM, maar zijn toegespitst op de lokale situatie. Iedere gemeente is anders en vraagt om een andere focus.

Hittebestrijding is meer dan een ruimtelijke opgave, het is ook een kwestie van volksgezondheid en sociale rechtvaardigheid. Door gezondheid, ruimtelijke ordening en sociaal beleid te verbinden, ontstaan gerichte oplossingen die kwetsbare groepen écht beschermen. Als we deze verbinding leggen, versterken we de leefbaarheid en weerbaarheid van onze steden, juist op de plekken waar dat het hardst nodig is.