Aan de Rust en Vreugdlaan 2 in Wassenaar heerste de afgelopen jaren allesbehalve rust en vreugde. Afgelopen april stelde de Raad van State de gemeente Wassenaar in het gelijk na een juridische loopgravenoorlog tegen de eigenaar van het pand op dat adres, de in Zuid-Holland en Zeeland beruchte vastgoedinvesteerder Ronnie van der Putte.
‘Een gemeente mag meer eisen dan wind- en waterdicht monument’
Wassenaar won rechtszaak tegen eigenaar van Huize Ivicke.
Omdat deze te weinig deed tegen het verval van zijn monumentale pand in dit lommerrijke deel van Wassenaar, legde de gemeente hem een last onder bestuursdwang op. Dat betekende dat de gemeente het lekkende, en bovendien gekraakte, rijksmonument weer in een goede staat terugbracht, en dat Van der Putte de ruim één miljoen euro moest betalen die dit herstel had gekost. De hoogste bestuursrechter gaf de gemeente afgelopen april gelijk in deze aanpak.
Een doorbraak
Dat is een mijlpaal, volgens de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE). In de ogen van regiohoofd Marjorie Verhoek is dit een doorbraak voor gemeenten die zich zorgen maken over de instandhouding van monumentale panden. Volgens haar ontlenen gemeenten zelfvertrouwen aan deze Wassenaarse casus.
Eigenaar Van der Putte heeft al jaren een beroerde reputatie, als bezitter van vastgoed in niet alleen Wassenaar, maar ook in Sluis, Leiden en Noordwijk. Daar braken bestuurders zich jarenlang het hoofd over hoe om te gaan met de verwaarlozing van diens eigendommen. Zo zat de gemeente Leiden in zijn maag met een in het slop geraakt pand dat de herontwikkeling van het stationsgebied dwarszat. In Noordwijk aan Zee speelde iets vergelijkbaars met gronden en panden die Van der Putte bezat aan de kust.
In Wassenaar was het Carla Scheffer, senior beleidsadviseur cultureel erfgoed, die zich jarenlang bezig hield met de Rust en Vreugdlaan, oftewel met ‘Huize Ivicke’. Het gaat hier om een begin 20e-eeuws woonpaleis naar een Deens voorbeeld.
Wanneer raakten jullie als Wassenaar bij Huize Ivicke betrokken?
Carla Scheffer: ‘Waar te beginnen? Sinds 2001 is Huize Ivicke een rijksmonument. Het ligt in de landgoederenzone van Wassenaar en is door de Rijksdienst als rijksmonument aangewezen. In 2006 werd dat besluit onherroepelijk, waarbij we toen al signaleerden: het pand is niet in perfecte staat, maar het is nog niet dramatisch. De contacten met de eigenaar begonnen rond 2011, toen er bomen omwaaiden en op de openbare weg terecht kwamen. De eigenaar wilde toen iets van 363 bomen kappen. Nou, dat was iets te veel van het goede.
De omslag kwam na de inwerkingtreding van de Erfgoedwet in 2016. Kort erna kwam er een handhavingsverzoek van het Cuypers Genootschap, een club die zich hard maakt voor vooral 19e- en 20e eeuwse architectuur. De gemeente heeft een beginselplicht tot handhaving, dus we gingen opnieuw gesprekken aan. Omdat die op niets uitliepen, hebben wij uiteindelijk een besluit genomen tot een last onder dwangsom. Eerst heeft de eigenaar wel een paar noodmaatregelen genomen. Met het idee van: ik leg zeil over de dakkapellen, in afwachting van mijn verdere plannen. Nou, die plannen kwamen er niet.
Uiteindelijk moesten we besluiten te handhaven. We hebben daar in 2018 de voorbereidingen voor getroffen. Een tweede omslag kwam toen het pand in juli dat jaar gekraakt werd. Op dat moment kreeg Huize Ivicke politiek veel belangstelling.
Wij zijn doorgegaan met de voorbereidingen en hebben toen juridische procedures gestart. In november 2019 hebben we uiteindelijk een last onder bestuursdwang opgelegd. Dat betekent dat als de eigenaar binnen een gestelde termijn de overtreding niet ongedaan heeft gemaakt, de gemeente de maatregelen zelf moet gaan uitvoeren. Dat is intensief, want dan moet je een heel projectbureau opstellen, met de aanbesteding van een architect, aannemer, de bouwbegeleiding, enzovoort.
De krakers vertrokken uiteindelijk na jaren procederen in september 2022. Het werk zelf was klaar in het najaar van 2021, waarna de kosten op de eigenaar zijn verhaald. Dat besluit hebben we genomen in juni 2022. Uiteindelijk heeft de eigenaar dat onder protest betaald. Nu in april is de definitieve rechterlijke uitspraak gedaan dat wij terecht hebben opgetreden, terecht hebben gehandeld, dat de last proportioneel was en we dus terecht de kosten hebben verhaald.’
Een verbouwingsbord bij Huize Ivicke.
© Gemeente Wassenaar
Toen het pand in 2001 een monument werd, was het al in eigendom van deze huidige eigenaar?
‘Ja. Hij heeft ook bezwaar gemaakt de aanwijzing als monument, maar is niet in beroep gegaan. Dus daardoor was het besluit in 2006 onherroepelijk.’
De krakers zijn Huize Ivicke gaan bezetten uit hetzelfde protest tegen de verloedering, begrijp ik.
‘Er zitten twee kanten aan dat verhaal, maar dat heeft wel een rol gespeeld bij hun motivatie. Het spanningsveld daarbij was wel dat het pand geen woon-, maar een kantoorbestemming heeft en het lastig was een bewoond pand op te knappen.’
Wat was de rol van de RCE?
Marjorie Verhoek: ‘Vanuit de Rijksdienst en vanuit de rijksoverheid maken wij de wetgeving, waarin een instandhoudingsplicht staat. Daar is 100 jaar voor gepleit, door heel veel verschillende partijen. Tien jaar geleden werkte ik bij een gemeente, en wilden we in stand houden op rijksmonumenten, en ik herinner me dat alle gemeentes toen naar elkaar keken: “Hier moet eerst jurisprudentie over zijn, anders gaan we echt niet handhaven.” Dat Wassenaar als één van de eersten die stap heeft gezet, is omdat in die gemeente de flow en de energie zat, en dat ook de krakers, burgemeester Leendert de Lange en Carla met collega’s, daar samen hard voor hebben gevochten.’
Over welke stap heb je het?
‘De stap om een eigenaar te wijzen op zijn instandhoudingsplicht en het handhavingstraject te starten. We zien veel gemeenten die het ook graag willen, maar het is veel werk. Je moet bijna een projectbureau oprichten om dat uit te voeren. Met name moet er ook politieke wil zijn. Bij gemeenten, zeker op het gebied van erfgoed, gebeurt het handhaven op die instandhoudingsplicht nog niet zo veel.
Belangrijk voor ons als RCE en de erfgoedwereld is dat dit een signaal is aan eigenaren die moedwillig hun pand niet onderhouden. Er is nu duidelijke, en voor gemeenten bruikbare, jurisprudentie. Rechters hebben een uitspraak gedaan. Ook heeft de provincie Zuid-Holland een tekortsubsidie verstrekt voor het financieel risico dat Wassenaar liep. Eigenaren van monumenten weten nu: die instandhoudingsplicht stond al in de wet, maar nu is het menens. De handhaving kan worden gedaan.’
Maar stel dat je een eigenaar hebt die zich geen zorgen maakt over het geld, en de dwangsom gewoon betaalt.
Carla Scheffer
Dwangsom of bestuursdwang?
Het springende punt, zegt Carla Scheffer van de gemeente Wassenaar, is de keuze tussen een last onder dwangsom of een last onder bestuursdwang. Wassenaar koos voor dat laatste instrument. ‘Leg je namelijk een last onder dwangsom op, dan verplicht jij een eigenaar bij wijze van spreken als het gaat om een schuurtje afbreken: “Jij moet binnen een x-termijn je schuurtje afbreken. Zo niet, dan moet jij bijvoorbeeld 10.000 euro boete betalen.” Een particulier denkt dan: ik kies eieren voor mijn geld. Maar in het soort gevallen als met Huis Ivicke moet je je afvragen: welk doel dient dit? Je wil een overtreding ongedaan maken. Maar stel dat je een eigenaar hebt die zich geen zorgen maakt over het geld, en de dwangsom gewoon betaalt. Dan los je het probleem niet op, namelijk het behoud van het pand. Wij hebben toen gekozen voor de last onder bestuursdwang, waarbij het hielp dat de provincie erkende welk financieel risico de gemeente Wassenaar nam.’
Marjorie Verhoek: ‘De gemeente is bevoegd gezag, en is verantwoordelijk voor het handhavingstraject, maar wij hebben advies gegeven over de monumentale waarde van het pand, wij hebben gereageerd op het verzoek van de eigenaar om het pand van de monumentenlijst te halen, we hebben meegekeken naarde herstelwerkzaamheden die de eigenaar zelf voorstelde en vervolgens naar: als de gemeente een last onder bestuursdwang neerlegt, welke herstelmaatregelen neem je daarin op? Zijn die herstelmaatregelen nodig voor de instandhouding van het monument? Daarnaast waren we veel bij de rechtszaken die er zijn geweest en hebben we daar als adviseur opgetreden. We merkten dat we ten opzichte van de gemeente en ook de rechter op een wat beschouwender manier kunnen kijken naar het conflict dat is ontstaan tussen een gemeente en eigenaar. De RCE kan zeggen: wat moet minimaal gedaan worden voor het behoud van het monument?
Carla Scheffer: ‘Dat laatste punt is erg belangrijk, omdat de overtreding wel ongedaan gemaakt moet worden, maar je als gemeente niet te veel mag eisen. En ook niet te weinig, zodat het pand niet kort erna alsnog in elkaar stort. We werken vaak samen met een monumentenwacht, die bij een eigenaar aangeeft: u moet dan en dan die maatregelen aannemen om uw pand weer in goede staat van onderhoud te krijgen. Denk aan: over twee jaar het schilderwerk, en over drie jaar vervanging van de goten. Normaal gesproken zouden wij ook nu het pand weer spik en span willen hebben. Maar dat mag niet bij een last. Je moet zorgen dat het monument behouden blijft, maar je mag het niet gaan restaureren.
Op dat punt is de uitspraak van de rechter erg belangrijk, omdat die zegt dat de maatregelen die we oplegden inderdaad doelmatig en effectief zijn geweest. Ze waren toereikend en dus niet te veel. Tegelijkertijd gaf de rechter aan: je mag als gemeente meer eisen dan alleen dat het pand wind- en waterdicht wordt gemaakt als je daarmee voorkomt dat monumentale waarden verloren gaan.’
Marjorie Verhoek: ‘Je moet je je voorstellen dat zo'n eigenaar tegenwerpt: “Het was voldoende geweest om een zeiltje over het dak te trekken. Dus ik ga al die herstelmaatregelen niet betalen.” De rechter heeft inderdaad ons, of eigenlijk de gemeente, daarin gelijk gegeven: dat we er op een goede manier mee zijn omgegaan.
En voor ons als Rijksdienst begint het echte werk nu pas.’
Hoezo?
Marjorie Verhoek: ‘Nu hebben we een sterke rechterlijke uitspraak in handen waaruit blijkt dat de instandhoudingsplicht werkt. Dit gaat veel betekenen voor andere gemeenten. Wij gaan hiermee verder door nu een team op te richten binnen de Rijksdienst dat gemeentes gaat helpen op basis van onder andere de kennis uit deze casus. Dan gaat het om het handhaven op eigenaren die moedwillig een pand niet onderhouden. Als jij eigenaar bent van een rijksmonument, heb je volgens de wet de plicht dat in stand te houden. Doe je dat niet, dan raak je niet alleen aan jouw bezit, maar ook aan de identiteit van Nederland en een beschermde monumentenlijst. Dan kan je worden aangesproken op je verplichting.’
Sneller ingrijpen
Carla Scheffer: ‘Wij zouden de discussie willen aangaan of het niet beter is dat een gemeente al eerder kan ingrijpen. Zoals het nu gaat, moeten we wachten totdat het aannemelijk is dat een pand in verval is. Dan ben je al aan de late kant. Als we met meer toezicht eerder kunnen ingrijpen, dan hoeven we minder kosten uit te geven aan juridische procedures. En de eigenaar is minder geld kwijt aan het onderhoud van zijn pand.
Als we veel sneller konden ingrijpen, waren de kosten minder hoog geweest. Dat geld besteed je liever aan de instandhouding van monumenten. Nu ga je niet handhaven als een likje verf ontbreekt. Maar zit er helemaal geen verf meer op, dan ben je te laat.’
Plaats als eerste een reactie
U moet ingelogd zijn om een reactie te kunnen plaatsen.