Rechter verbiedt DigiD-drempel bij Woo-verzoek

Overheden mogen Woo-verzoekers voortaan niet meer verplichten om met DigiD in te loggen. Dat heeft de rechtbank Gelderland donderdag bepaald in het proefproces dat Woo-expertisecentrum SPOON had aangespannen tegen de gemeente Apeldoorn. Het is ook verboden verzoekers verplicht allerlei vragen te laten beantwoorden of velden in te laten vullen.

Disproportionele drempel

Naar verwachting heeft de uitspraak van de bestuursrechter gevolgen voor de werkwijze van honderden overheidsinstanties. In het najaar van 2023 begon SPOON al met een procedure door naar de bezwaarcommissie te stappen, nadat de gemeente Apeldoorn had geweigerd om een Woo-verzoek dat SPOON per mail had ingediend in behandeling te nemen. De commissie gaf SPOON gelijk door te stellen dat het vragen van een DigiD een ‘disproportionele drempel’ is. Het college nam het advies over en gaf daarmee toe in strijd met de wet te handelen. Maar de gemeente bleef toch een DigiD vragen bij een digitaal Woo-verzoek.

Informatieverzoek 'vormvrij'

In juni vorig jaar stapte SPOON naar de bestuursrechter om gemeenten te laten stoppen met de DigiD-drempel bij een digitaal Woo-verzoek. Het ging namelijk niet alleen om de gemeente Apeldoorn. Uit eerder onderzoek van SPOON in 2023 bleek al dat bijna de helft van de lokale overheden ‘onnodige drempels opwerpt bij de toegang tot overheidsinformatie’. In 2024 bleek dat een vijfde van die gemeenten en waterschappen zijn leven niet had gebeterd. De rechtbank Gelderland stelt nu dat uit de toelichting op de Woo uitdrukkelijk blijkt ‘dat het niet proportioneel is om bij het openstellen van elektronische informatieverzoeken DigiD voor te schrijven’. Uitgangspunt van de Woo is dat een informatieverzoek vormvrij is en ‘dat geen onnodige drempels mogen worden aangebracht bij de wijze van indienen van een elektronisch informatieverzoek’.

Geen verplichte voorvragen

Over de verplichte voorvragen zegt de rechter dat deze in dit concrete geval een onnodige drempel opleveren bij het indienen van een Woo-verzoek, omdat ze voor een burger namelijk ‘moeilijk te beantwoorden’ kunnen zijn. Ook bestaat bij het e-formulier van de gemeente Apeldoorn niet de mogelijkheid om (een van) de voorvragen over te slaan. ‘Pas als alle voorvragen zijn beantwoord kan het webformulier worden ingediend. Dit past niet bij het uitgangspunt dat een Woo-verzoek vormvrij is.’ Het college mocht de indiener van het Woo-verzoek bij het gebruik van het webformulier niet verplichten voorvragen te beantwoorden. De gemeente Apeldoorn dient het Woo-verzoek direct in behandeling te nemen en er binnen zes weken over beslissen.

Kale ‘uploadbutton’

Volgens SPOON betekent de uitspraak dat alle overheden die nu bij het online indienen van een Woo-verzoek het inloggen met DigiD of voorvragen verplicht stellen, ook de mogelijkheid moeten gaan aanbieden om een Woo-verzoek zonder deze verplichtingen in te kunnen dienen. Verstrekkender is het volgens het Woo-expertisecentrum dat als verplichte voorvragen strijdig zijn met de eis van vormvrijheid, dat zeer waarschijnlijk ook voor andere verplichte stappen geldt. ‘Denk aan invulvelden in een online Woo-formulier die verplicht moeten worden ingevuld.’ Volgens SPOON kunnen overheden nu enkel nog kiezen voor een kale ‘uploadbutton’ op de website om online Woo-verzoeken te ontvangen. In bestuursrechtelijke zin lijkt het volgens het centrum dan onredelijk om te vergen dat Woo-verzoeken wel als pdf mogen worden geüpload, maar niet per mail mogen worden ingezonden. ‘Dat laatste zal de praktijk moeten uitwijzen.’