Val kabinet hindert collegevorming na raadsverkiezingen

De val van het kabinet werpt zijn schaduw vooruit over de raadsverkiezingen van maart 2026, meer precies de collegevorming erna. ‘Die wordt lastig als er door een trage formatie duidelijkheid uitblijft over het financiële plaatje na 2028.’

Meicirculaire

Gelukkig viel het kabinet-Schoof nét na de publicatie van de meicirculaire van het gemeentefonds. Daarin staat zwart op wit waar de gemeenten volgend jaar qua rijksgeld op kunnen rekenen. Wethouder Philip van Veller van de gemeente Leidschendam-Voorburg (Financiën, VVD) gaat er tenminste vanuit dat blijft gelden wat er in die circulaire staat. Kort en goed, een vertaling van wat het toen nog missionaire kabinet in de Voorjaarsnota aankondigde: geen ravijnjaar in 2026, maar drie miljard euro aan incidenteel geld extra voor gemeenten tot en met 2027.

Lobby

Het is niet gebruikelijk dat een kabinet in demissionaire staat nog met nieuw, afwijkend beleid komt. Dat houdt evenwel ook in dat niet op extra geld hoeft te worden gerekend. Van Veller: ‘Er waren gesprekken met het kabinet dat gemeenten er bij de Miljoenennota mogelijk nog iets bij zou krijgen voor de jeugdhulp. Dat zie ik nu vrij somber in.’

Ook vreest hij dat er weinig meer terecht komt van de afspraak om met het kabinet ‘fundamentele gesprekken’ te voeren over de lange termijn wat betreft de balans tussen taken en middelen. Van Veller: ‘Wat dat betreft kunnen we als gemeenten onze lobby beter gaan richten op de politieke partijen die nu bezig gaan hun verkiezingsprogramma’s op te stellen.’

Trage formatie

De val van het kabinet maakt nieuwe Tweede Kamerverkiezingen nodig. Die staan gepland op 29 oktober 2025. Al met al zijn we dus straks inmiddels vijf maanden verder. In het geval van een lastige formatie – die van Rutte IV duurde bijna een jaar – kan het zomaar zijn dat er pas ruim na de gemeenteraadsverkiezingen van maart 2026 een nieuwe regering zit. ‘En dan komt 2028 wel heel snel dichtbij’, zegt Erwin Ormel, expert gemeentefinanciën bij BMC en VVD-fractievoorzitter in Huizen. Met de gemeentebegroting van dat jaar moet begin 2027 een begin worden gemaakt. Omdat het kabinet-Schoof de forse bezuinigingen op het gemeentefonds heeft opgeschoven naar 2028, blijft zolang er geen nieuw kabinet zit heel lang ongewis hoe het financiële plaatje er voor gemeenten dan uit komt te zien. Is er dan überhaupt geld beschikbaar om in verkiezingscampagnes gedane beloftes te verwezenlijken?

Behoedzaam

‘Als er niet veel is en er moet flink worden bezuinigd, is er weinig ruimte om wensen te honoreren. En elke partij heeft natuurlijk zo zijn ambities en voorkeuren. Dat maakt coalitievorming lastig. Bij de totstandkoming van Rutte IV was dat precies andersom: toen kwam er vlak voor de gemeenteraadsverkiezingen vanuit Den Haag opeens veel geld bij en dat vergemakkelijkte de vorming van een college bepaald wel’, zegt Ormel.

Zolang er onzekerheid is over wat een nieuw kabinet met het gemeentefonds gaat doen, kun je er als politieke partij natuurlijk op gokken dat het allemaal wel zal meevallen. Een partij van een andere kleur wil dan juist uit behoedzaamheid op voorhand kiezen voor versoberen. Ook het naast elkaar bestaan van die verschillende uitgangspunten maakt het lastiger om tot een meerderheidscollege te komen.

Wensdenken

Ormel is er niet gerust op in december 2026 meer te weten dan wat we nu weten. ‘Wat ik wel weet, is dat die bezuiniging van 500 miljoen euro op de jeugdzorg in 2028 als een molensteen om de nek van gemeenten hangt. Voor een gemeente van 40.000 inwoners is dat al gauw 1 miljoen euro, zeg maar 7 à 8 procent van het jeugdzorgbudget. Het lukt nu al niet om dat voor elkaar te krijgen’, zegt hij. Ook volgens anderen is er wat dat betreft sprake van een hoge mate van wensdenken. Het is zeer de vraag of de eigen bijdrage voor jeugdhulp en de versobering en versnelling van jeugdhulptrajecten samen gemeenten straks daadwerkelijk enkele honderden miljoenen gaat opleveren,’ zegt specialist sociaal domein Arne Wijnands van Berenschot. ‘Het is en blijft in die zin wachten op een echte koers.’

Belastingen

Zijn collega Vincent Janssen haalt nog een ander nadelig gevolg aan van de kabinetsval. ‘In algemene zin betekent het stilstand op een aantal grote dossiers, zoals stikstof en woningbouw. Dat gaat gemeenten ook financieel raken omdat projecten stil vallen’, aldus de financieel consultant van Berenschot. De voorziene stagnering van ontwikkelingen op het belastinggebied zal volgens hem verder betekenen dat de invoering van een planbatenheffing waarschijnlijk langer op zich laat wachten: het gedeeltelijk afromen van de waardestijging die ontstaat door herbestemming van grond voor nieuwbouw. Marktpartijen verdienen nu vaak grof met grondspeculatie. Invoering van een planbatenheffing zou dat geld (deels) laten terugvloeien naar de gemeenten, waardoor ze publieke voorzieningen konden bekostigen. Het kabinet was bezig plannen daarvoor uit te werken.

Lees het volledige artikel in Binnenlands Bestuur nr. 11 van deze week.