VNG propageert actief grondbeleid

Gemeenten zouden er verstandig aan doen te overwegen (weer) gronden aan te kopen. De Nota Ruimte die eraan komt, vraagt volgens de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) om een actief gemeentelijk grondbeleid.

Nota Ruimte

Dat stelt de koepelorganisatie in een brief aan de gemeenten. De afgelopen jaren hebben die veelal een passief gemeentelijk grondbeleid toegepast. Een aantal ontwikkelingen en dan met name de invoering van de Nota Ruimte door het demissionaire kabinet geeft aanleiding tot een heroverweging.

Hogere grondprijzen

Met de Nota Ruimte, waarvan het ontwerp na de zomer waarschijnlijk ter inzage wordt gelegd, wil het rijk de regie gaan nemen inzake de ruimtelijke ordening. Denk daarbij bijvoorbeeld aan het aanwijzen van grote woningbouwlocaties. Zodra bekend wordt waar die – en andere maatschappelijke opgaven – ruimtelijk moeten landen, verwacht de VGN dat partijen grondposities gaan innemen. Dat wil zeggen, voor zover ze die niet al hebben. Te voorzien is dan dat de grondprijzen omhoog gaan, doordat eigenaren een grote waardesprong verwachten. ‘De ervaring leert dat hoge aankoopprijzen voor grondposities ertoe kunnen leiden, dat er te weinig geld overblijft voor de business case. Dat kan betekenen dat de ontwikkeling helemaal niet door kan gaan of dat er veel overheidsgeld bij moet. Daardoor kan dit geld niet meer worden besteed om maatschappelijke opgaven te realiseren en zal als winst uit de keten verdwijnen’, waarschuwt de VNG.

Weglekken

De koepelorganisatie adviseert gemeenten daarom om tijdig het heft in eigen hand te nemen. Onder andere door bewust strategische keuzes te maken ten aanzien van het grondbeleid, lees: zelf (een deel van) de gronden kopen of kaders opstellen om marktpartijen richting te geven bij hun aankopen. ‘Het helpt om vroegtijdig duidelijk te maken aan welke voorwaarden een ontwikkeling moet voldoen en kaders te hebben voor grondbeleid en kostenverhaal. Ontwikkelaars hebben dan de gelegenheid dit in hun berekeningen mee te nemen en hiermee rekening te houden bij grondaankopen. Daarmee kunt u speculatie op grond en het weglekken van een eventuele waardesprong bij wijzigen van de functie verminderen’, aldus de VNG.

Voorkeursrecht

De koepelorginatie wijst gemeenten op de mogelijkheid van het gebruik van het instrument voorkeursrecht. Door het vestigen van een voorkeursrecht krijgt de gemeente het eerste recht van koop. Het bezitten van de grondpositie geeft gemeenten volgens de VNG de meeste mogelijkheden om richting te geven aan een ontwikkeling. ‘Veel grondposities zijn al ingenomen, maar zelfs dan is een voorkeursrecht te overwegen. Het kan doorverkoop met een hogere winstverwachting en vervolgens prijsstijgingen voorkomen.’

Risico’s

Hoewel de VNG duidelijk voordelen ziet aan het gebruik van actief grondbeleid, wijst de vereniging erop dat het inzetten op actief grondbeleid en het verwerven van grond voor gemeenten niet zonder risico is. Zo liet de kredietcrisis van 2008 zien dat het aankopen van gronden kan leiden tot grote financiële problemen. Apeldoorn en Lansingerland bijvoorbeeld leden als gevolg ervan honderden miljoenen verlies.

Een alternatief is om grondaankopen over te laten aan marktpartijen en deze marktpartijen te faciliteren. De gemeente loopt dan minder financieel risico, maar de mate van sturing is beperkter dan bij actief grondbeleid.

Planbatenheffing

Een andere mogelijkheid om de waardesprong van grond na herbestemming te verminderen, zou de invoering van de zogeheten planbatenheffing zijn: het gedeeltelijk afromen van de waardestijging die ontstaat door herbestemming van grond voor nieuwbouw. De gedachte erachter is dat het grondspeculatie ontmoedigt en grote prijsstijgingen van nieuwbouwgrond dempt. De VNG lobbyt daarvoor bij het rijk. Plannen daarvoor worden in Den Haag nu uitgewerkt.