Gaudí en de kunst van de omweg

Vakantie nodigt uit om terug te kijken op werk en leven. Even los van de routine, andere inzichten op doen. Dit jaar was ik vlakbij Comillas (Noord-Spanje) en dacht: zal ik toch even omrijden naar El Capricho, het vrolijke zomerhuis van Gaudí dat ik jaren geleden al eens had gezien? Ik deed het niet (ik had het immers al gezien) en toch bleef het beeld in mijn hoofd hangen. Die lichte spijt over een gemiste omweg zette iets in gang: hoe vaak laten we kansen liggen, omdat we denken dat we het al kennen?

Gaudí’s zomerhuis trekt mijn aandacht. Niet omdat ik dol ben op architectuur, maar omdat hij het huis anders heeft vormgegeven. Hij stapte af van vaste denkbeelden en was innovatief. Hij ontwierp vanuit gevoel voor gebruik en de omgeving, niet vanuit bestaande regels. Wat als we Gaudí’s manier van ontwerpen toepassen op het sociaal domein? Als we door Gaudi’s oogharen kijken naar hoe we het sociaal domein hebben georganiseerd, zouden we dan komen tot een ander ontworpen systeem?

Want in het sociaal domein rijden we vaak de kortste route: het rijk zet kaders, gemeenten voeren uit en verantwoorden dit weer aan het rijk. Dat geeft rechtszekerheid voor inwoners, maar vraagt ook veel tijd aan administratieve processen, zowel van beleidsmedewerkers als van uitvoerende professionals. Het volgen van deze processen is het uitgangspunt in ieders werkwijze, zelfs als het innerlijke kompas een andere kant op wijst. Professionele inzichten krijgen zelden ruimte voor een onverwachte afslag. Net als bij mijn gemiste omweg: een kleine beslissing leidt tot een ander uitzicht.

Wat als we structureel ruimte maken om van de hoofdweg af te wijken? Minder top down gestuurde opdrachten van het Rijk, maar meer autonomie bij gemeenten. Geen incidentele subsidie-experimenten, maar vaste budgetten in de begroting met ruimte voor lokale en professionele invulling. Geen losse werkgroep, maar structurele multidisciplinaire teams (van bijvoorbeeld een sociaal werker, ervaringsdeskundige, ontwerper, data-analist) die samen bedenken, toepassen en leren. En geen verantwoording alleen in cijfers, maar aangevuld met korte verhalen die laten zien wat er voor mensen écht verandert. Maar vooral meer tijd om van de gebaande paden af te wijken, te luisteren naar elkaar, te reflecteren en toe te passen.

Misschien zeg je: “Maar dat doen we toch al?” En ja, er wordt veel geëxperimenteerd en gedeeld. Maar vaak stokt het: kennis blijft hangen bij een projectteam, resultaten verdwijnen in verantwoordingen en in rapporten, of ideeën stranden zodra het tijdelijke geld op is. De uitdaging zit niet in het bedenken van nieuwe pilots, maar in het verankeren van die ontwerpmentaliteit in het stelsel zelf.

De omweg naar El Capricho heb ik niet gemaakt. Maar het beeld bleef, juist omdat het liet voelen wat ik miste. In ons werk is het net zo: pas achteraf beseffen we hoe waardevol een andere afslag had kunnen zijn. Misschien is het tijd om zulke keuzes niet langer aan toeval over te laten. Welke eerste omweg durven we morgen samen te nemen?