Bouwen met sociaal cement

We kunnen eindeloos praten over woningtekorten, woonruimteverdeling en bouwopgaven. Er wordt volop vergaderd over deze onderwerpen en onze visie hierop wordt gevormd door talloze podcasts en artikelen. Maar terwijl we druk bezig zijn met de noodzaak van bouwen, dreigt iets fundamenteels buiten beeld te raken. We willen in hoog tempo stenen stapelen, maar denken daarbij minder aan het samenleven dat binnen en tussen die stenen moet ontstaan. En dat is een fout die we ons niet kunnen veroorloven.

Geen verzameling eilanden

Een woning is nooit een doel. Het is een middel dat in dienst staat van mensen en van de samenleving die we met elkaar vormen. Toch maken we wonen steeds individueler. We richten wijken in alsof huishoudens een eiland op zichzelf zijn, met een eigen pakket aan wensen en eisen. Maar een samenleving is geen verzameling eilanden. Een samenleving valt of staat met de kwaliteit van de relaties ertussen.

Het echte leven voltrekt zich niet in onze eigen vierkante meters vloeroppervlak. Het speelt zich af op de stoep, in het hofje, op het bankje waar je even blijft staan omdat iemand een praatje begint. Het zijn die momenten van spontane herkenning die we zo hard nodig hebben. Want verbondenheid ontstaat niet in beleid, maar in de praktijk van het alledaagse.

Zorgzaamheid wordt uitbesteed

Toch creëren we leefomgevingen die ontmoeting steeds minder vanzelfsprekend maken. We hebben ons teruggetrokken achter schuttingen en heggen; “vrijheid” noemen we dat. Maar die vrijheid heeft een prijs. De buren kennen we nauwelijks. Zorgzaamheid wordt uitbesteed aan systemen die al overbelast zijn. Gemeenschapszin is geen vanzelfsprekendheid meer maar een toevalstreffer. En als mensen elkaar minder ontmoeten, verdwijnen de dunne draden waarmee een samenleving zich hecht.

Nu de druk op de zorg toeneemt en het arbeidspotentieel afneemt, wordt onze “vrijheid” een groot probleem. We kunnen de zorg blijven optimaliseren en professionaliseren, maar daarmee moeten we steeds meer een beroep doen op professionele zorg. Daarom is het goed te beseffen dat de manier waarop we onze omgeving vormgeven direct raakt aan de vraag hoe we voor elkaar kunnen blijven zorgen. Ruimtelijke keuzes zijn daarmee óók keuzes over sociale veerkracht.

Bouwen met lef

Daarom moeten we het lef hebben om bouwen anders te benaderen. Minder technisch, meer mensgericht. Minder ingezoomd op de individuele woonwens, meer op de collectieve leefkwaliteit. We zouden dorpen en steden weer moeten ontwerpen als plekken waar ontmoeting vanzelf kan ontstaan. Niet als optioneel extraatje, maar als randvoorwaarde.

Een smalle stoep, een open voortuin, een bankje dat strategisch staat voor dat ene korte praatje: het zijn kleine ingrepen die groot effect hebben. Ze maken contact normaal, herkenning mogelijk en zorgzaamheid minder afhankelijk van formele systemen. Met ons sociaal beleid kunnen we gemeenschapszin stimuleren, maar sociaal cement ontstaat pas echt op plekken waar mensen elkaar tegenkomen en gezien worden.

Wie bouwt aan plekken waar ontmoeting kan opbloeien, bouwt aan een samenleving die zichzelf kan dragen. En wie dat nalaat, creëert wijken die misschien efficiënt, mooi en gewild zijn, maar leeg van binnen. Want tussen de stenen ligt de toekomst van ons samenleven. De vraag is alleen of we de moed hebben om dat eindelijk centraal te zetten.