Meer inhoudelijke ondersteuning ‘heikel punt’

Het versterken van de inhoudelijke ondersteuning van volksvertegenwoordigers blijft een heikel punt. Dat blijkt uit de landingsfase van vijftig bijeenkomsten met honderden ambtenaren en bestuurders die spraken over het WRR-rapport ‘Deskundige overheid’. ‘In vergelijking met het buitenland doen wij in Nederland de democratie op een koopje.’

Tekorten en kwetsbaarheden

Afgelopen zomer concludeerde de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) in het rapport dat de ambtelijke deskundigheid in Nederland van oudsher goed is ontwikkeld, maar inmiddels belangrijke tekorten en kwetsbaarheden kent. Bepaalde deskundigheden in het verleden zijn al te rigoureus zijn afgebouwd, bijvoorbeeld als gevolg van privatisering, verzelfstandiging of decentralisatie, was deels de verklaring. De overheid zou haar kennisbasis moeten versterken, zoals op het gebied van ict. Ook zouden ambtenaren minder vaak van functie moeten wisselen tussen beleidsterreinen, en vaker tussen beleidsmatige en uitvoerende functies binnen hetzelfde beleidsterrein.

Denkkader sloeg aan

In een terugblik vertellen projectcoördinator Meike Bokhorst en onderzoeker Adriaan de Jonge op de WRR-site over hun ‘interactieve manier’ van onderzoek doen, eigenlijk al vanaf hun startnotitie uit 2022. Daarover was al met betrokkenen gesproken en ook daarna gingen de gesprekken met betrokkenen door. De ‘landingsfase’ begon na de afronding van het rapport, net voor de zomer. Bij hun presentatie van het rapport aan bestuursraden van ministeries, maar ook bij de VNG, viel hen op dat hun denkkader aansloeg. ‘Dat er verschillende vormen van deskundigheid zijn, en dat het niet alleen gaat om de beschikbaarheid daarvan, maar ook om de daadwerkelijke benutting’, aldus De Jonge.

Omgaan met wetenschapsweerstand

Bokhorst en De Jonge lieten ambtenaren kijken naar hun eigen organisatie en hun eigen agenda. Hoe stond het bij hun organisatie met de deskundigheidsmix? De antwoorden op deze en andere vragen waren weer input voor een agenda waarmee de ambtenaren aan de slag konden. Toch vertelden ambtenaren hen dat het een mooi rapport was om de deskundigheid van de ambtelijke ondersteuning te verbeteren, maar wat als je bewindspersoon er om politieke redenen niet naar wil luisteren? Of zelfs op zoek gaat naar alternatieve feiten? Er bleek sprake van ‘wetenschapsweerstand’. ‘Iets dat we in ons rapport wel noemden, maar niet zo scherp op ons netvlies hadden staan’, aldus De Jonge, die eerder al een essay schreef over het onderwerp voor Binnenlands Bestuur.

Hoge doorloopsnelheid en verkokering

Dit speelde vooral bij de rijksoverheid. Bokhorst antwoordde hen dat als je een minister hebt die niet in klimaatverandering gelooft je deze er ook op kunt wijzen dat hij iets moet doen met de steeds warmere zomers. ‘Daar heeft hij ook mee te maken.’ Bij de kleinere gemeenten ging het vooral over gebrek aan capaciteit en een hoge doorloopsnelheid van personeel. De grotere gemeenten worstelden juist met verkokering, ‘waarbij medewerkers niet weten dat collega’s op andere afdelingen met exact hetzelfde thema bezig zijn’.

Enorm terughoudend

Inmiddels heeft het ministerie van BZK de adviezen in zijn langetermijnstrategie opgenomen en bekijken de SG’s van BZK en Algemene Zaken of er een bestuursraad voor de hele overheid kan komen. Ook kijken zij hoe een regeringscommissaris die de ambtelijke deskundigheid op de lange termijn moet waarborgen, een aanbeveling van de WRR, in het buitenland werkt. Een andere aanbeveling, een grotere inhoudelijke ondersteuning van volksvertegenwoordigers, blijft nog een heikel punt, terwijl die ver onder het Europees gemiddelde zit. ‘Democratie op een koopje’, noemt Bokhorst dat. Ze ziet dat Nederlandse politici ‘enorm terughoudend’ zijn om dit aan de orde te stellen. ‘Iedereen is toch bang om beschuldigd te worden van zelfverrijking.’