Wanneer expertise als tegenspraak wordt gezien

Het gaat de laatste tijd veel over professionele tegenspraak bij overheden. A&O fonds Gemeenten publiceerde daarover deze week een nieuw rapport, waarin ik veel herken uit de praktijk in Schagen. Maar over de term professionele tegenspraak, verschillen we van mening.

Wat mij betreft hoort het bij je vak om het best mogelijke advies te geven. En als je werkt in een veilige omgeving waar respect is voor elkaars mening en ideeën, is professionele tegenspraak niet meer dan logisch. Soms is een bestuurder daar blij mee en soms niet, maar daar kunnen we dan altijd het gesprek over voeren. In Schagen is de relatie tussen raad, college en de ambtelijke organisatie over het algemeen vrij stabiel. Vanuit die stabiliteit is er ambtelijk meer ruimte om te adviseren dan wanneer je onder druk staat.

Het onderzoek noemt drie pijlers voor een goede voedingsbodem van professionele tegenspraak: cultuur, processen en vaardigheden. Het is belangrijk dat medewerkers weten waar ze van zijn en dat ze de kans krijgen om te adviseren en ook fouten te maken. Die cultuur herken ik. Onze bestuurders vragen juist om een tegengeluid. Regelmatig hoor ik: ‘Als jij vindt dat het anders moet, moet je het zeggen.’ Dus die ruimte is er en dan hoort het bij je ambtelijke professionaliteit om die te bieden.

Ik vind de term tegenspraak alleen niet altijd de lading dekken. Je kunt ook spiegelen, vragen stellen of scenario’s schetsen. En juist vanuit deskundigheid en onafhankelijkheid bijdragen aan de politieke besluitvorming. Je kunt met elkaar onderzoeken hoe iets zit en op basis daarvan weer tot een ander advies komen, bijvoorbeeld door voortschrijdend inzicht of een veranderde situatie. Het is vaak niet zwart-wit en verharding in standpunten gaat geen van de partijen verder helpen.

In collegevoorstellen is ambtelijk advies bij ons altijd leidend. Dus als wij denken dat we de juiste oplossing hebben, is dat het advies. We schrijven ook altijd een alternatief op. En het is aan het college om te besluiten. Kiest het college na overleg en voorbereiding toch voor het alternatief? Dan gaan we ons stinkende best doen om daar het beste van te maken.

In mijn tijd bij Schagen is dit pas twee keer voorgekomen. Dat zegt iets over de cultuur en de veiligheid die mensen voelen en over onderling vertrouwen. Dat bestuurders ervan op aan kunnen dat medewerkers weten waar ze het over hebben. En dat er ruimte is om het niet eens te zijn en ook om van mening te veranderen.

Het valt me op dat zeker medewerkers met een andere professionele achtergrond nieuwsgierig zijn naar hoe het werkt bij een gemeente en vragen waarom dat zo is. Ze komen binnen met nieuwe ideeën. Juist doordat ze niet precies weten hoe het werkt in de organisatie en met politiek-ambtelijke verhoudingen, blijven we daar door die frisse blik scherp op. Het college bepaalt wát we gaan doen en de organisatie werkt uit hóe. En kennelijk is het hier veilig genoeg dat iedereen voelt dat je daarover vanuit je eigen expertise mag adviseren.

Of je dat nou professionele tegenspraak moet noemen… Ik heb het liever over persoonlijk leiderschap. Het maakt je geen betere ambtenaar als je bang bent om je uit te spreken of zorgen hebt over je positie als je je stem laat horen. Dat helpt jou niet als persoon en de organisatie niet, want die rekent op jouw expertise. Geef gewoon je beste advies, laat het soms maar botsen en wees ook niet bang om het fout te doen. Daar leren we uiteindelijk allemaal het meeste van.